Đây là một quyển sách rất hay (ra mắt 1942) về việc tự phân tích tâm lý bằng các kỹ thuật của phân tâm học, mà đáng kể là liên tưởng tự do (free association), để dẫn đến việc đạt được sự thấu hiểu (insight) về bản thân. Trong các sách về phân tâm học mà tôi đã đọc, thì tôi thấy Horney viết dễ hiểu nhất, có cấu trúc nhất, khác với những tác giả trước bà như Freud, Jung hay Rank. Khái niệm ‘liên tưởng tự do’ được bà giải thích rất mạch lạc.
Theo Horney, con người có 10 nhóm nhu cầu sinh ra do loạn thần kinh (neurosis). “Loạn thần kinh” không phải là gì ghê gớm, mà chỉ là bất kỳ nhu cầu (need) gì khác với bình thường, khiến ta phải hao tổn năng lượng cho nó một cách không cần thiết. Ví dụ nhu cầu phải luôn vượt trội hơn người, hay nhu cầu kiểm soát người khác, v.v. Ai cũng đều ‘loạn thần kinh’ hết, nếu hoàn toàn bình thường có thể được gọi là tiên, và nằm ở bậc cao nhất trong thang Maslow. Tuy nhiên, neurosis ở mức độ cao sẽ khiến người ta khổ sở (vì luôn không thỏa mãn) thậm chí phát bệnh, do đó cần phải được phân tích tâm lý để thấu hiểu và điều chỉnh. Quá trình phân tích và tự phân tích tâm lý được bà mô tả chi tiết trong sách này, và được hoàn thiện trong cuốn quan trọng nhất của bà, ra mắt năm 1950, tên là “Neurosis and Human Growth”.
Tiếc là bản dịch có một số điểm mà tôi cho là có thể khiến độc giả hiểu sai.
1. Tiêu đề “tự nghiệm”. “Tự nghiệm” là một quá trình tư duy không có cấu trúc và có thể về mọi thứ, còn “tự phân tích tâm lý” thì có phương pháp và đối tượng rõ ràng, mục đích rõ ràng. Tự nghiệm còn có thể hiểu sang thành heuristic. Theo tôi nên dịch là “Tự phân tích tâm lý”, dù dài hơn nhưng ko gây hiểu sai.
2. Ghi danh xưng tác giả là “bác sỹ”. Tuy học y nhưng Horney làm công việc phân tích tâm lý (psychoanalyst), do đó ko nên ghi là bác sỹ. Từ “bác sỹ” cộng với “tự nghiệm” còn có thể khiến độc giả hiểu sai mục đích cuốn sách. Nếu ko biết Horney từ trước thì chắc khi nhìn bìa sách tôi cũng sẽ hiểu sang hướng khác và ko mua đọc.
3. Trong sách có khái niệm resistance (kháng cự) được nhắc đến nhiều, mà dịch giả dịch thành “cơ chế phòng vệ” là một khái niệm chuẩn khác tuy có liên quan (defense mechanism). Việc này cũng có thể gây hiểu sai.
4. Tiêu đề chương 6 là “occasional self-analysis” ko hiểu sao dịch thành Tự nghiệm phái sinh? Ý tác giả ở đây là tự phân tích cho vụ việc nảy sinh nào đó, khác với tự phân tích có hệ thống (chương 7). Có lẽ dịch giả muốn nói ‘phát sinh’ mà lệch ra phái sinh (derivative).
5. Tiêu đề chương 8 về morbid dependency nên dịch là ‘chứng phụ thuộc bệnh hoạn’ thay vì ‘chứng phụ thuộc bất thường’, vì ‘bất thường’ là quá nhẹ so với bệnh hoạn.
6. Ngoài ra, có nhiều câu dịch sai ý, nhưng nhìn chung cũng ko ảnh hưởng nếu độc giả đọc kỹ và gạt bỏ những chỗ gợn do dịch.
Lẽ ra sách nên có hiệu đính, vì là sách kinh điển và của NXB Tri thức, khi đó sẽ tăng chất lượng bản dịch. Với bản dịch hiện tại, ai quan tâm thì cứ nên mua, nhưng khi đọc mà thấy gợn thì nên tham chiếu với bản gốc tiếng Anh có thể tìm thấy trên mạng để hiểu đúng.
