Bạn đã bao giờ cảm thấy rằng càng hiểu biết về thế gian, bạn càng ít muốn tham gia vào nó? Đó là một cảm giác kỳ lạ, gần như nghịch lý. Những khoảnh khắc khi bạn quan sát một cuộc trò chuyện tầm thường và nhận ra mình không còn có thể tham gia với sự nhiệt tình như trước, hoặc khi bạn lướt qua các tít báo và cảm thấy một sự tách biệt ngày càng tăng, như thể đang xem một vở kịch ngớ ngẩn mà bạn không còn thấy gần gũi nữa. Vấn đề không phải là sự kiêu ngạo về trí tuệ hay cảm giác vượt trội của bản thân, mà là một sự rút lui thực sự, và thường đau đớn.
Ngày trước, khi mạng xã hội xuất hiện, mình từng có niềm tin ngây thơ rằng mọi người sẽ biết được nhiều sự thật hơn vì nghe được thông tin đa dạng hơn.
Với bản thân mình thì có lẽ là vậy, nhưng kết quả đó không phải là tất yếu. Cần phải tự trang bị cho bản thân năng lực đánh giá xem thông tin nào là đáng tin cậy, nguồn nào là đáng tin cậy.
Harari cho rằng khi dòng thông tin tăng lên thì, trái với niềm tin ban đầu, sự thật sẽ chìm xuống chứ không nổi lên. Tức là sẽ khó nắm bắt hơn. Ổng cũng cảnh báo tình hình sẽ còn tệ nữa khi AI ngày càng phát triển.
Kevin Kelly cũng nhận xét rằng xã hội lại quay về trạng thái khi mọi thông tin đều không có sự bảo đảm. Ngày xưa người ta nhận được thông tin chủ yếu qua truyền miệng, và rất khó để xác định đúng hay sai. Đến khi nhiếp ảnh xuất hiện thì người ta có thứ để tin – tấm ảnh hay đoạn phim. Bây giờ thì ảnh và phim cũng ko tin được, tức là quay về chỗ cũ. Vì thế ổng khuyên nên đi tìm trust thay vì truth. Hãy đừng vội tin gì đó nếu xuất phát từ nguồn không uy tín (uy tín không đồng nghĩa với ‘chính thống’, nhất là các media ‘chính thống’ mà thỉnh thoảng lại lẳng lặng tự xóa bài) kể cả khi có vẻ rất thật. Nên tìm nguồn đáng tin thay vì chọn theo những gì mình nghĩ là sự thật.
Harari chỉ ra 3 điểm mà sự thật yếu hơn so với thông tin hư cấu, tưởng tượng, dối trá (fiction, fantasies, lies):
Thứ nhất là sự thật rất tốn kém. Muốn tìm phải tốn công tốn của. Còn hư cấu thì chỉ việc chép ra theo suy nghĩ.
Thứ hai là sự thật rất phức tạp vì thực tại rất phức tạp. Ví dụ sự thật về Covid hay cuộc chiến ở Ukraine. Trong khi hư cấu thì rất đơn giản, dễ ‘đi vào lòng người’.
Thứ ba là sự thật có thể không dễ chịu. Ngay cả 1 người cũng có những sự thật mà mình ko muốn thừa nhận. Còn hư cấu thì rất dễ chịu, rất đáng tự hào, tha hồ tâng bốc ta và hạ thấp địch.
Như vậy đi tìm sự thật luôn phải là một nỗ lực có chủ ý, không dễ dàng. Nhưng phải làm vì nếu ko có truth thì ko có trust.
Xem video này. Phút 36:39 là nói về 3 điểm yếu của sự thật, nếu so với hư cấu.
