Một phân tích rất hay và thuyết phục về tình trạng tham nhũng ở Nga, và có thể tổng quát hóa. Tác giả: Abbas Gallyamov. Datpp chuyển ngữ.
Mức độ tham nhũng cực độ, đặc trưng ở hầu hết các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ – và trên thực tế là hầu hết các nước Thế giới thứ ba – bên cạnh những nguyên nhân khác, là do giới tinh hoa địa phương thiếu niềm tin vào triển vọng dài hạn của đất nước và muốn rời đi – nếu không phải ngay bây giờ thì cũng trong tương lai, nếu không phải bản thân thì ít nhất cũng gửi con ra nước ngoài.
Niềm tin vào nhu cầu “chuồn”, “vì sẽ không bao giờ có cuộc sống bình thường ở đây”, là yếu tố tâm lý rất quan trọng, như thể xóa bỏ trách nhiệm đạo đức về hành vi của tay quan chức tham nhũng. Bởi lẽ nếu bạn đang cố gắng trốn khỏi nhà tù thì bạn có thể dùng mọi cách – lừa dối, hối lộ, thậm chí là giết người. Bạn cũng không cần lo lắng về những gì sẽ xảy ra với bạn tù, cả khi chuẩn bị trốn. Bằng cách chọn sự ra đi làm mục tiêu, quan chức tham nhũng đã biến tham ô và hối lộ từ quá đáng thành cần thiết: anh ta không khao khát giàu có mà khao khát tự do. Với anh ta, tiền không phải là thứ xa xỉ mà là phương tiện di chuyển. Hơn nữa, niềm tin rằng ở đất nước mình “dù sao thì cũng sẽ chẳng xây dựng được gì ra hồn” khiến cho tham nhũng trở nên có thể chấp nhận được về mặt đạo đức khi xét đến những cách tiêu tiền nhà nước khác nhau. Kiểu như, ngay cả nếu tôi không chiếm đoạt nó bây giờ, thì cũng chẳng có gì đáng giá được tạo ra từ số tiền đó – người ta sẽ lãng phí nó một cách vô ích, hoặc ai đó khác sẽ đánh cắp nó. Gì chứ ở đây thì nhanh lắm.
Theo logic của dân các nước phát triển, việc gây ô uế là điều cấm kỵ. Còn theo logic của dân các nước đang phát triển, thì bạn không thể làm ô uế “nơi bạn sống”. Vì thế, một khi bạn đã quyết định rời đi thì bạn không còn sống “ở đây” nữa. Tức là bạn chỉ sống tạm thêm ít ngày… Vậy nên làm ô uế, bao gồm ăn cắp, là điều bình thường.
Tất nhiên, không phải mọi quan chức tham nhũng đều nhắm tới Geneva, Nice hay London. Không phải ai cũng đủ sức. Lãnh đạo huyện có kế hoạch chuyển lên tỉnh. Phó chủ tịch tỉnh thì chuyển tới Moskva, còn một quan chức tham nhũng cấp liên bang thì đến Châu Âu hoặc Mỹ. Sự hỗn loạn do chiến tranh gây ra đã làm đảo lộn tình hình: bây giờ không thể tỏ ra thiện cảm với phương Tây, và cũng không thể sang đó, chưa kể hiện nay có rất ít cơ hội để đi do lệnh trừng phạt. Tuy nhiên, tình hình về cơ bản vẫn không thay đổi. Ngược lại, cảm giác rằng đến một lúc nào đó sẽ phải khẩn cấp “bôi trơn ván trượt” đã ăn sâu vào tâm trí của những người đại diện cho tầng lớp lãnh đạo Nga. Chỉ có điều bây giờ kế hoạch của họ không phải là tới châu Âu mà là các Tiểu Vương quốc Ả Rập Thống nhất.
Sau khi chiến tranh bắt đầu, nhiều người ở Nga nhận thấy mức độ tham nhũng chính trị gia tăng mạnh ở nước này. Các quan chức nhận hối lộ như thể không có ngày mai, cần vơ vét mọi thứ ngay bây giờ. Một phần là do vấn đề tâm lý. Xét cho cùng, các quan chức của chúng ta nói chung không phải là những người ngu ngốc và không tin vào những khẩu hiệu. Họ thấy rằng có sự điên rồ thực sự đang diễn ra ở đất nước này. Việc gấp rút kiếm tiền ít nhất cũng biện minh cho việc họ tham gia vào những gì đang diễn ra trong con mắt của chính họ. Những kẻ nhận hối lộ cảm thấy mình như điệp viên Stirlitz ở hậu phương kẻ thù. Chỉ có điều họ không phục vụ một Tổ quốc xa xôi, không phải một lý tưởng, mà là chính gia đình họ.
Theo nghĩa này, nhân tiện, “các giá trị gia đình truyền thống” đi kèm “mọi thứ vào nhà, mọi thứ vào nhà” đã thực sự khẳng định vị thế rất vững chắc trong các gia đình Nga. Xét về lý tưởng phục vụ Tổ quốc, việc ăn cắp tiền dành cho quốc phòng có vẻ là điều không thể tưởng tượng được, nhưng xét về mặt đảm bảo tương lai cho gia đình thì điều đó không chỉ được chấp nhận mà còn là cần thiết. Gia đình cần phải di tản, và cuộc sống ở nước ngoài thì vô cùng tốn kém.
Chính tâm lý của kẻ ở tạm đã giải thích cơ chế mà ban lãnh đạo vùng Kursk tham nhũng tiền ngân sách xây dựng công sự nhằm bảo vệ chính vùng này khỏi kẻ thù. Nếu bạn thực sự gắn cuộc sống của mình với vùng đất này, thì bạn không những không đánh cắp tiền ngân sách mà còn có thể thêm tiền của mình vào – chỉ để kẻ thù không thể xâm nhập. Thật tốt khi người Ukraine xâm lược khu vực Kursk và giúp Điện Kremlin tiết lộ quy mô của vụ tham nhũng, nhưng nếu họ không làm vậy thì sao? Thực tế là không một ai trong số lực lượng an ninh đông đảo của Putin, trong số đội ngũ thanh tra bất tận của Moskva nhận thấy bất cứ điều gì, bất chấp quy mô thực sự hoành tráng của vụ tham nhũng. Điều này cho phép chúng ta cho rằng vụ tham nhũng có tính hệ thống, và tất cả những kẻ liên quan đều có phần.
Thế còn tiền phân bổ cho việc xây dựng công sự ở các vùng khác thì sao? Vì kẻ thù chưa tiến hành những cuộc xâm lược quy mô lớn như ở Kursk, nên chẳng ai chú ý đến chúng, mặc dù các cuộc đột kích định kỳ của RDC và “Quân đoàn Nga” vào các vùng Belgorod và Bryansk cũng khiến người ta phải suy nghĩ về chất lượng của các công sự được xây dựng ở đó. Nếu chúng không thể ngăn chặn được một số ít đồng minh người Nga của Quân đội Ukraine, thì điều gì sẽ xảy ra trong trường hợp chính người Ukraine sẽ tấn công lớn?
Tóm lại, tình trạng hiện tại càng kéo dài – cuộc chiến tranh điên rồ, trong đó hàng trăm ngàn người đã hy sinh mạng sống vì những bóng ma ngự trị trong đầu nguyên thủ quốc gia, khi tương lai đen tối và không rõ ràng, và điều duy nhất rõ ràng là mọi thứ không thể cứ tiếp diễn như thế này mãi được, khi mọi thiết chế bị phá hủy và sự lộng hành đã trở thành chuẩn mực, thì mong muốn “rút lẹ” vào thời điểm cần thiết sẽ càng mạnh hơn. Và mức độ tham nhũng trong nước sẽ càng cao, vì nó chính là một hình thức tổ chức phi vụ “rút lẹ” trên.
Và không có sự đàn áp nào có thể giúp ích ở đây, bởi vì đàn áp được thực hiện bởi bộ máy an ninh, vốn là tầng lớp tham nhũng nhất trong cả nước. Do đó, việc tăng cường đàn áp ở Nga chỉ dẫn đến việc phân phối lại tiền tham nhũng từ các quan chức dân sự sang bộ máy an ninh, mà không làm giảm mức độ tham nhũng nói chung.