Israel Gelfand (1913-2009) – một trong những nhà toán học vĩ đại nhất thế kỷ 20, tác giả của nhiều công trình lý thuyết và nghiên cứu ứng dụng phương pháp toán học trong lĩnh vực vật lý, địa chấn, sinh học, sinh lý thần kinh, y học. Sinh ra ở làng Okny, Ukraina. Sau khi chỉ tốt nghiệp chín lớp phổ thông, không học đại học, ông vào làm nghiên cứu sinh Khoa Toán Cơ MGU, ở tuổi 27, trở thành tiến sĩ khoa học và ở tuổi bốn mươi – là viện sỹ thông tấn Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô. Gelfand là người giành được nhiều giải thưởng quốc gia và quốc tế; tiến sĩ danh dự của bảy trường đại học nước ngoài, bao gồm Harvard và Oxford; thành viên nước ngoài danh dự của Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Hoa Kỳ.
Khi Israel Gelfand tốt nghiệp lớp 9 tại một trường học ở một thị trấn nhỏ gần Odessa, giáo viên toán nói với anh: “Izya này, thầy không thể dạy em thêm điều gì. Hãy đến Matxcova, tìm Đại học Tổng hợp Matxcova, và tại Đại học Matxcova tìm khoa Toán Cơ. Hãy tiếp tục học và em sẽ trở thành một nhà toán học vĩ đại! “
Tại Khoa Toán Cơ MGU, một học sinh lớp 9 chỉ có thể gặp thư ký trưởng khoa.
– Anh bạn trẻ, bằng cấp 3 của anh đâu? – cô thư ký bực tức hỏi. – Ồ, chưa có! Vậy thì hãy quay về Ukraine và trở lại sau một năm với bằng tốt nghiệp!
Nhưng Gelfand không thể trở về nhà nữa – lời thầy nói về tương lai vĩ đại đã hằn sâu trong tâm trí anh. Anh quyết định ở lại Moscow, và để kiếm sống, đã nhận việc trông giữ áo choàng trong thư viện Lenin – dù sao thì cũng được gần với sách hơn.
Một lần, khi đang đọc một chuyên khảo về toán cao cấp, anh đã thu hút sự chú ý của một nhà toán học tuy còn trẻ nhưng đã nổi tiếng – Kolmogorov.
– Cậu bé! Tại sao cậu cầm cuốn sách này? Nhà toán học hỏi. – Cậu đâu có hiểu một dòng nào trong đó?
– Xin lỗi giáo sư, nhưng điều đó không đúng! – Israel đáp lại.
– Không đúng ư? Thế thì, có ba bài toán đây – hãy cố gắng giải được ít nhất một bài trước khi tôi trở lại. Cậu có hai giờ!
Kolmogorov ở thư viện lâu hơn dự kiến, và khi quay lại lấy áo khoác, đưa số cho một nhân viên khác, hoàn toàn quên mất đã giao việc cho Gelfand. Đang ra khỏi sảnh, ông nghe thấy tiếng gọi rụt rè phía sau:
– Giáo sư! Em đã giải xong …
Kolmogorov quay lại, cầm đọc những tờ giấy viết nguệch ngoạc xé ra từ vở học sinh của Gelfand, và ngạc nhiên khi thấy rằng tất cả các bài toán đều được giải quyết, và bài cuối, khó nhất, được giải một cách đẹp đẽ và chưa từng thấy.
– Có ai đã giúp cậu? – vị giáo sư không thể tin được.
– Em xin lỗi, là em đã tự giải mọi thứ!
– Em tự làm à?! Vậy thì, đây là ba bài khác cho cậu. Nếu giải được hai trong số đó, tôi sẽ nhận cậu làm nghiên cứu sinh khoa Toán Cơ. Cậu có tất cả bốn ngày.
Vào ngày thứ năm, Kolmogorov xuất hiện trong khu vực gửi đồ của thư viện và đi thẳng đến góc của Gelfand.
– Công việc thế nào? Giáo sư hỏi.
– Em nghĩ em đã giải được chúng … – cậu bé đưa ra các tờ giấy.
Kolmogorov chăm chú đọc. Sau khi nghiên cứu các tờ giấy, nhà khoa học ngẩng đầu lên, nhìn kỹ vào mắt Iza và nói:
– Xin thứ lỗi, vì đã nghi là ba bài trước không phải do cậu giải. Bây giờ tôi thấy rằng không ai giúp cậu cả. Thực tế là cả trong thư viện này cũng như bên ngoài đều không có ai giúp giải chúng, vì cho đến nay các nhà toán học vẫn coi chúng là không giải được! Mặc áo khoác vào, tôi sẽ giới thiệu cậu với hiệu trưởng MGU.
Họ tìm thấy hiệu trưởng trong văn phòng của ông ta. Ông ta đang ngồi bên đống giấy tờ và viết gì đó một cách căng thẳng. Hiệu trưởng chỉ liếc nhìn những người mới đến:
– Kolmogorov! Tôi cần hoàn thành tài liệu gấp, mà anh thì xông vào quấy tôi với một cậu bé!
– Xin thứ lỗi, nhưng đây không phải là một cậu bé, mà là Israel Gelfand, một nhà toán học lỗi lạc, – Kolmogorov tự tin giới thiệu Izya với hiệu trưởng trường đại học số một của đất nước. – Anh ấy đã vui lòng đồng ý làm nghiên cứu sinh của tôi. Đề nghị anh chấp thuận.
Đó là lý do tại sao viện sĩ Gelfand chưa từng học lớp 10 cũng như đại học.