Theo Daphne Gray-Grant, ta thấy bế tắc khi viết là vì đã cài đặt sai chế độ (mode). Đầu óc ta có thể ở một trong hai chế độ: viết (writing, chế độ sáng tạo) và biên tập (edit, chế độ suy xét – critical). Có thể đối chiếu chúng với hai loại tư duy: tập trung và phân tán, theo Barbara Oakley (How to learn).
Vấn đề là ở chỗ ta hay sử dụng Editing Mode khi viết, do đó đã kìm hãm khả năng tìm tòi và phát triển ý, tìm hình ảnh và cảm xúc. Cần phải tách rời hai chế độ này, và khi viết cần hết sức chú ý để trí óc không bị nhảy sang Editing Mode (không dễ, cần luyện tập!). Tất nhiên biên tập câu chữ là quan trọng, nhưng trước hết và quan trọng hơn cả là phải có ý để viết!
Cách dạy môn Văn ở Việt Nam triệt tiêu ở trẻ em Writing Mode. Ngay từ tiểu học, các thầy cô giáo đã chú ý bắt bẻ ngữ pháp, chính tả, nét chữ. Dần dần, đầu óc bọn trẻ chỉ tập trung vào Editing Mode để tránh bị bắt lỗi. Thêm vào đó, các ý “đúng” đã được cho trước qua bài giảng và các bài “văn mẫu”, khiến Writing Mode của chúng càng thui chột. Khi lớn lên, khả năng viết rất kém còn khả năng bắt (bẻ) lỗi vặt rất giỏi.
Daphne đề xuất sử dụng mindmap để tìm ý. Phải xoay ngang tờ A4, viết chủ đề vào chính giữa rồi phát triển ý ra các phía. Việc xoay ngang tờ giấy rất quan trọng, vì nó khiến trí óc ta KHÔNG tư duy theo kiểu làm dàn bài (outline). Vẽ mindmap trên tờ A4 ngang sẽ dễ tạo cảm hứng viết. Sau khi phát triển các ý, đến một lúc nào đó bạn sẽ cảm thấy “aha!” và thấy thích viết. Dàn bài không tạo ra thời điểm cảm xúc như vậy, dàn bài tạo cảm giác viết là trách nhiệm.
Một số hướng dẫn khi dùng mindmap:
Đừng cân nhắc hay đánh giá. Mọi ý đều có thể chấp nhận được. Hãy viết tất cả chúng xuống trang. Hãy nhủ với bản thân rằng, nếu không thích một số ý, bạn luôn có thể gạch bỏ chúng sau. Nhưng vừa làm mindmap vừa “cân nhắc” các ý sẽ khiến bạn nghẹn. Thay vào đó, chỉ cần viết ra suy nghĩ của bạn càng nhanh càng tốt. Nếu bạn thấy tâm trí trống rỗng, đừng sợ! Chỉ cần tiếp tục di chuyển cây bút của bạn bằng cách kẻ các đường, tô màu trong vòng tròn hoặc vẽ minh họa nguệch ngoạc.
Đừng chỉ giới hạn trong các fact. Những từ và cụm từ bạn viết ra nên bao gồm cả cảm xúc, hình ảnh và ẩn dụ. Những thứ này sẽ giúp bạn viết thú vị hơn, màu sắc và sống động hơn – và sẽ giúp tạo cảm hứng để bạn muốn viết.
Đừng cấu trúc. Ngoài việc vẽ ra các liên kết giữa các ý có liên quan, đừng phân loại hoặc sắp xếp. Đó là công việc riêng biệt và sẽ được làm sau.
Đừng suy nghĩ quá nhiều. Đôi khi ta tự hỏi liệu mỗi ý nghĩ có cần được chắt lọc thành một từ duy nhất? Không! Một số người thích sử dụng các từ đơn lẻ; những người khác sử dụng các cụm từ hoặc các đoạn văn. Mặc dù mindmap nghĩa là phải ngắn gọn, nhưng không cần phải quá ngắn gọn. Hãy làm cách gì phù hợp với bạn nhất.
Sáng tạo. Sử dụng bút màu hoặc bút chì khác nhau. Bao gồm các hình vẽ, minh họa nguệch ngoạc. Não của bạn khoái những thứ thú vị, hay giữ nó hạnh phúc trong khi bạn làm việc.
Ann Handley cũng khuyên nên tách quá trình viết khỏi quá trình edit.