Vì giãn cách cộng đồng, chủ đề học online trở nên rất thời sự. Có những câu hỏi được đặt ra kiểu như hình thức học online sẽ thay hay không thể thay thế hình thức truyền thống. Theo quan điểm của tôi, cách đặt vấn đề như vậy không có câu trả lời. Hình thức học online vốn đang tồn tại như một lựa chọn đối với người học, và có lẽ dịch bệnh sẽ khiến cho nhiều người suy nghĩ và cân nhắc thêm lần nữa về nó, vì đây là dịp hiếm có để rất đông người trải nghiệm hoặc quan sát rất gần việc học online thay vì nghe nói. Hơn nữa, người ta thấy hình thức này được dùng để học những thứ quan trọng thực sự, chứ không phải gì đó thứ yếu.

Ngày trước, khi tri thức khan hiếm và chỉ tập trung ở một số điểm như nhà trường, nếu ai đó muốn học thì phải đến trường. Ngày nay, đa số đến trường là để “được dạy” chứ không phải để học. Người ta hay nói về các trường hợp bỏ học và thành công trong cuộc sống như Bill Gates, nhưng thực chất ông ta không hề “bỏ học”, ông ta chỉ bỏ “được dạy”, và vẫn tự học rất nhiều. Khái niệm “học” không quá gắn với khái niệm “nhà trường” (địa điểm) nữa. Lựa chọn học online, thực chất là tự học có hướng dẫn, ngày càng được chú ý hơn.

Vậy, khi nào nên chọn cách học nào? Theo tôi, có 5 yếu tố khiến người ta học cách truyền thống:

1. Học những thứ mà hình thức online quá kém hiệu quả với bạn

Sẽ luôn có những thứ như vậy, nhưng ít dần do sự phát triển của công nghệ mô phỏng, thực tại ảo. Nếu không phải toàn bộ, thì công nghệ cũng giúp chuyển một phần nội dung học lên online. Yếu tố này bao gồm cả hạn chế về ngôn ngữ, ví dụ nếu bạn không giỏi ngoại ngữ thì sẽ thấy nhiều môn online (tiếng Việt) không đủ tốt cho mình học.

2. Muốn bằng cấp “chính quy”

Bằng cấp là tấm giấy thông hành cho tương lai. Tấm giấy này giúp bạn có được sự tin tưởng của nhà tuyển dụng và đồng nghiệp. Có điều tấm giấy này ngày càng mất giá trị, không phải vì người ta dạy bạn ít hơn, mà vì chương trình dạy (gọi thế thì đúng hơn là “chương trình học”) không theo kịp nhu cầu xã hội.

3. Thuận theo sức ép của gia đình (sponsor)

Đại đa số bố mẹ vẫn cảm thấy an toàn hơn với cách học truyền thống. Nếu người học nhỏ tuổi, tất nhiên ít bố mẹ dám cho học online. Ngay cả khi người học đã lớn và có thể tự quyết, gia đình cũng có sức ép rất lớn, nhất là nếu tiền học là do bố mẹ chi. Ngày nay, bọn trẻ ngày càng được tôn trọng và cho phép tự do, nên yếu tố này cũng suy giảm.

4. Cần tác nhân bên ngoài để có động lực

Đến trường là tham gia một cộng đồng (tribe) nào đó. Một khi là thành viên của cộng đồng, người học sẽ không muốn bị ra rìa, thua kém bạn bè, bị thầy mắng. Nỗi sợ này là tác nhân hiệu quả để duy trì động lực học, nhất là khi kết hợp với sự giám sát của gia đình. Thực tế là vẫn có rất nhiều bạn trẻ còn thụ động trong việc chuẩn bị cho tương lai, nên yếu tố này sẽ vẫn được phát huy dài dài.

5. Muốn dễ dàng trong giao tiếp

Bạn có để ý, cuộc điện đàm thường không kéo dài bằng nói chuyện trực tiếp. Không như ngồi trước mặt nhau, người đối thoại sẽ ít nể nang hơn và có thể đơn phương kết thúc cuộc nói chuyện mà không cảm thấy bất lịch sự. Ta cảm nhận được điều đó nên sẽ cố gắng trình bày ngắn gọn, đi thẳng vào vấn đề. Cái này cần sự chuẩn bị và kỹ năng, do đó mọi người cảm thấy khó hơn. Nếu trao đổi bằng cách viết thì kỹ năng này càng lộ rõ, vì thế cho nên các diễn đàn đều có hướng dẫn nên đặt câu hỏi thế nào, để dễ được người khác trả lời. Đây là một yêu cầu của học online, và lẽ ra là bình thường, nhưng vì không được chuẩn bị kỹ năng này từ nhỏ, nên học viên cảm thấy khó và dễ nản, muốn quay về hình thức dễ chịu, thoải mái hơn. Thoải mái là vì nói chuyện trực tiếp luôn cho phép ta có cơ hội bổ sung, làm rõ thông điệp trong quá trình.

Thế khi nào nên học online? Nếu không phải vì các yếu tố trên, người học rất nên cân nhắc học online vì những lý do sau:

1. Tối ưu quỹ thời gian của mình

Thời gian cho việc di chuyển, cho việc phải chờ đợi đến lịch mới được học được thi (self-paced). Giảm bớt sự ràng buộc gây ra do thời khóa biểu.

2. Tăng chủ động trong việc chọn học gì, học ai, học ở đâu

Người học có thể chọn học gì mình cần, ở những thầy giỏi nhất trên thế giới. Học online không có nghĩa là loại bỏ hoàn toàn tương tác real life với thầy. Ngược lại, ngoài việc kết nối online, người học có thể tìm đến các sự kiện, seminar, v.v. để gặp thầy và đồng môn, tùy điều kiện cho phép.

Có lẽ việc học sẽ giống như mua sắm, cái gì online được thì online tốt hơn vì được chọn nhiều hơn, giá rẻ hơn, đỡ phải đi. Còn một số thứ thì vẫn cần đến cửa hàng mua trực tiếp.

Bệnh dịch sẽ không đột ngột thay đổi thói quen học tập, nhưng sẽ là một cú hích, một trải nghiệm mà bỗng dưng rất nhiều người phải trải qua dù không mong muốn. Điều này sẽ khiến một số xem xét và thay đổi nhận thức.

Bài liên quan:
– Cuộc trò chuyện (Seth Godin)
– Chuyển đổi số và giáo dục