Tâm lý học là nghiên cứu khoa học về tâm trí (mind) và hành vi (behavior). Vậy tâm lý học cụ thể làm gì, phục vụ mục đích (purpose) gì và có những mục tiêu (goal) gì?

Hãy cùng xem các mục tiêu chính của tâm lý học, những gì các nhà tâm lý học cố gắng đạt được, và cách tâm lý học được sử dụng để giải quyết các vấn đề trong thế giới thực.

Mô tả (describe)

Một trong những mục tiêu đầu tiên của tâm lý học đơn giản là mô tả hành vi. Thông qua việc mô tả hành vi của con người và động vật, ta có thể hiểu rõ hơn về hành vi đó và có được cái nhìn tốt hơn về những gì được coi là bình thường và bất thường.

Các nhà nghiên cứu tâm lý học sử dụng một loạt các phương pháp nghiên cứu để giúp mô tả hành vi bao gồm: quan sát tự nhiên, nghiên cứu case, nghiên cứu tương quan, khảo sát và tự báo cáo.

Các nhà nghiên cứu có thể bắt đầu bằng cách quan sát hành vi của con người và sau đó mô tả một vấn đề. Bằng cách hiểu những gì đang xảy ra, các nhà tâm lý học sau đó có thể nghiên cứu thêm về lý do tại sao hành vi đó xảy ra, và thậm chí là cách thay đổi nó.

Ví dụ, các nhà nghiên cứu muốn tìm hiểu thêm về hành vi của người tiêu dùng. Họ có thể sử dụng các cuộc điều tra nghiên cứu thị trường, quan sát trực tiếp và các phương pháp thu thập dữ liệu khác để thu thập thông tin về những gì mọi người làm khi họ mua sắm. Điều này giúp các nhà nghiên cứu có cái nhìn sâu sắc hơn về những gì đang thực sự xảy ra trong một nhóm người cụ thể.

Giải thích (explain)

Ngoài việc mô tả đơn thuần, các nhà tâm lý học còn quan tâm đến việc giải thích hành vi. Tại sao mọi người làm những việc họ làm? Những yếu tố nào góp phần vào sự phát triển, nhân cách, hành vi xã hội và các vấn đề sức khỏe tâm thần?

Trong suốt lịch sử tâm lý học, nhiều lý thuyết đã xuất hiện để giúp giải thích các khía cạnh khác nhau của hành vi con người. Một vài ví dụ về cách tiếp cận như vậy bao gồm thuyết điều kiện hóa cổ điển (classical conditioning) và thuyết gắn bó (attachment).

Một số lý thuyết chỉ tập trung vào một khía cạnh nhỏ của hành vi con người (được gọi là lý thuyết mini) trong khi những lý thuyết khác (lý thuyết bao trùm) được thiết kế nhằm giải thích tất cả tâm lý con người (được gọi là lý thuyết lớn).

Trong ví dụ trước, các nhà nghiên cứu đã thu thập dữ liệu để hiểu người tiêu dùng đang mua gì. Các nhà tâm lý học sau đó sẽ tiến hành nghiên cứu để hiểu lý do tại sao người tiêu dùng mua một số mặt hàng nhất định. Họ có thể đặt câu hỏi về lý do tại sao mọi người mua một số mặt hàng nhất định, hoặc yếu tố nào thúc đẩy họ thực hiện một số giao dịch mua nhất định.

Dự đoán (predict)

Không có gì ngạc nhiên khi một mục tiêu chính khác của tâm lý học là đưa ra dự đoán về cách chúng ta suy nghĩ và hành động. Khi ta hiểu thêm về những gì xảy ra và tại sao nó xảy ra, ta có thể sử dụng thông tin đó để dự đoán về thời điểm, lý do và cách nó có thể xảy ra một lần nữa trong tương lai.

Dự đoán thành công hành vi là một trong những cách tốt nhất để biết liệu chúng ta có hiểu đúng về nguyên nhân cơ bản dẫn đến hành động của mình hay không.

Dự đoán cũng cho phép các nhà tâm lý học đưa ra các phỏng đoán về hành vi của con người mà không nhất thiết phải hiểu cơ chế cơ bản của các hiện tượng. Ví dụ: nếu các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng điểm số của một bài kiểm tra học lực cụ thể dự đoán tỷ lệ học sinh bỏ học ở trường trung học, họ có thể sử dụng thông tin đó để ước tính số lượng học sinh có thể bỏ học mỗi năm.

Trong ví dụ trước, khi xem xét hành vi của người tiêu dùng, các nhà tâm lý học sẽ sử dụng thông tin họ thu thập được để cố gắng dự đoán người tiêu dùng sẽ mua gì tiếp theo. Các doanh nghiệp và nhà tiếp thị thường thuê các nhà tâm lý học tiêu dùng để đưa ra dự đoán, để họ có thể tạo ra những sản phẩm thu hút người mua.

Thay đổi (change)

Cuối cùng, và có lẽ quan trọng nhất, tâm lý học cố gắng thay đổi, gây ảnh hưởng hoặc kiểm soát hành vi để tạo ra những thay đổi mang tính xây dựng và lâu dài trong cuộc sống của con người.

Trong ví dụ trước, các nhà nghiên cứu có thể lấy những gì họ biết về mối liên hệ giữa điểm số trong bài kiểm tra và tỷ lệ bỏ học, và sử dụng thông tin này để phát triển các chương trình được thiết kế để giúp học sinh ở lại trường.

Được áp dụng từ lĩnh vực điều trị bệnh tâm thần cho đến nâng cao sức khỏe con người, chủ đề thay đổi hành vi của con người là một trọng tâm rất lớn của tâm lý học.

Các nhà tiếp thị và doanh nghiệp thường sử dụng sự hiểu biết có được từ nghiên cứu tâm lý để cố gắng tác động và thuyết phục người mua hành xử theo những cách nhất định. Ví dụ: họ có thể thiết kế các chiến dịch quảng cáo được thiết kế để tạo ra một thông điệp thu hút đối tượng mục tiêu. Bằng cách điều chỉnh thông điệp của họ để thu hút đặc biệt một loại người mua nhất định, những cá nhân đó thường có nhiều khả năng phản hồi hơn.

Ghi chú của Verywell

Như vậy, 4 mục tiêu chính của tâm lý học là mô tả, giải thích, dự đoán và thay đổi hành vi. Những mục tiêu này khá giống những việc bạn làm hàng ngày khi tương tác với người khác. Ví dụ: khi tương tác với trẻ em, bạn có thể hỏi những câu hỏi như:

“Chúng đang làm gì?” (miêu tả)
“Tại sao chúng làm điều đó?” (giải thích)
“Điều gì sẽ xảy ra nếu tôi phản ứng theo cách này?” (dự đoán)
“Tôi có thể làm gì để chúng ngừng làm điều đó?” (thay đổi)

Các nhà tâm lý học cũng hỏi những loại câu hỏi như vậy, nhưng sử dụng phương pháp khoa học để kiểm tra chặt chẽ và hiểu một cách có hệ thống cả hành vi của con người và động vật.

Dịch từ bài trên Verywell.