Một bài viết gợi suy nghĩ của Seth Godin. Ổng nhắc lại lý thuyết của Innis về 2 chiều lan tỏa của văn hóa – không gian và thời gian, giải thích tại sao AI ko phải là một phương tiện truyền thông (thao túng) mới, mà là cơ hội để mọi người làm chủ và đi sâu vào trong bản thân, thay vì “đi rộng” qua các mạng xã hội thao túng, cam tâm tiếp tục làm những con cừu và hài lòng vì thấy nhiều cỏ hơn.
Với mỗi nội dung ta tạo ra, ta có thể tự hỏi là đang đi rộng theo không gian hay đi sâu theo thời gian, tự hỏi là liệu sau 6 tháng 1 năm thì nội dung đó có còn giá trị? Góc nhìn này khá giống với khái niệm stock và flow trong truyền thông, được đề cập trong bài này.
Đi rộng và đi sâu
(Across and within)
70 năm trước, nhà tiên phong về lý thuyết truyền thông Harold Innis đã nhận ra điều này:
Có những nền văn hóa và những ý tưởng được xây dựng để lan tỏa trong KHÔNG GIAN,
Và một số khác lan tỏa qua THỜI GIAN.
Chính ma sát giữa không gian và thời gian đã dẫn đến sự trỗi dậy và suy tàn của các xã hội và nền văn hóa, và điều này đáng để chúng ta tìm hiểu.
Các bảng đất sét, truyền thống gia đình và chính quyền địa phương tồn tại lâu dài qua thời gian. Nhưng chúng không lan rộng ra xa.
Ngược lại, báo chí, phát thanh, và các meme chỉ tồn tại ngắn ngủi. Chúng rất nhanh, lan rất rộng, rồi thường phai mờ dần.
Người Hy Lạp có một nền văn hóa sớm kết hợp cả hai yếu tố, điều mà Innis cho rằng đã góp phần giúp họ trường tồn. Kinh Thánh và Kinh Quran là những cuốn sách (lan qua thời gian) nhưng được thúc đẩy bởi các lực văn hóa để rồi cũng lan rộng trong không gian.
Như bạn có thể đoán, TikTok là một khủng ma túy chuyển tải ý tưởng qua không gian. Những ý tưởng này thường chỉ dài lâu như một chiếc pizza nóng, nhưng có thể tiếp cận hàng triệu người.
Có lẽ Innis sẽ cho rằng nhiều sự xáo trộn và va chạm đau đớn trong văn hóa hiện đại đang được gây ra bởi sự chuyển dịch bất thình lình sang các ý tưởng nhằm vào không gian. Chúng ta đang bước vào thế hệ toàn cầu thứ hai, những người đang hàng ngày đem cảm xúc ra đổi chác và đối mặt với những ý tưởng không có quá khứ và ít có tương lai.
Các hệ thống khi bị căng thẳng sẽ tự bộc lộ điểm yếu, và khi bạn cảm thấy áp lực đó, thì đáng để tìm kiếm những sự đối lập đang gây ra nó. Trong trường hợp đó, hãy tự hỏi liệu ý tưởng đang thay đổi mọi thứ được xây dựng để tồn tại lâu dài hay chỉ để lan rộng nhanh chóng.
Và thay đổi lớn nhất trong đời chúng ta thì sao, AI là loại gì? Một nền tảng như Claude thuộc về thời gian hay không gian?
Claude và tôi đã thảo luận về điều này, và lý thuyết của tôi (Claude ghi nhận công lao hoàn toàn của tôi) là: một mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) kiểu như vậy hoàn toàn không phải là một phương tiện truyền thông giao tiếp. Không có cách nào để con người đưa trực tiếp một ý tưởng mới vào nó hoặc gửi thông điệp đó đến một người khác. Thay vào đó, theo quan điểm của tôi, Claude mang đến cho chúng ta tất cả những gì nó biết, và chức năng của nó là giúp chúng ta hướng vào bên trong, chứ không phải đi ngang.
Điều này mang lại cho mọi người một loại quyền tự chủ hành động khác biệt so với các thuật toán thao túng trên TikTok hoặc các thuật toán bị thao túng trên các nền tảng mạng xã hội khác.
Innis chỉ ra rất rõ những nguy hiểm của độc quyền truyền thông. Nếu một phương tiện truyền thông có trung gian, trung gian đó sẽ tìm cách tạo ra lợi nhuận ngắn hạn, thường gây tổn hại cho người dùng. Công ty điện thoại không quan tâm bạn nói gì qua điện thoại, nhưng các nền tảng truyền thông hiện đại được tối ưu hóa để thúc đẩy những ý tưởng dễ lan rộng nhất, bất kể tổn hại mà chúng gây ra cho những người khác.
Chúng ta đã được nhồi sọ từ nhỏ để tránh quyền tự chủ, ngay cả trong việc tiêu thụ phương tiện truyền thông. Được dạy để chờ đợi và chấp nhận ý tưởng tiếp theo khi nó đến. Giữ nguyên không đổi kênh, đi xem bộ phim đang nổi nhất, nghe top 40 bài hát nổi tiếng nhất, hay lặp lại những luận điểm của sếp.
Và giờ đây, có lẽ chỉ trong một khoảnh khắc ngắn ngủi, chúng ta có cơ hội lấy lại quyền tự chủ và hướng vào bên trong.
Cuộc cách mạng tự xuất bản đã mang lại cho mọi người cơ hội viết blog, xuất bản sách hoặc thu âm bài hát. Một số ít đã tận dụng điều này để xây các ý tưởng được tối ưu hóa để lan tỏa qua không gian hoặc thời gian. Tuy nhiên, đại đa số lại quay trở về nhịp điệu quen thuộc lâu đời và chỉ đơn giản là trở thành người tiêu dùng, những “con cừu” với nhiều cỏ hơn.
Tôi không chắc sẽ còn bao nhiêu khoảnh khắc tối đa hóa quyền tự chủ như vậy xuất hiện, nhưng ngay bây giờ chúng ta có cơ hội hiếm hoi để hướng vào bản thân, để khám phá, kết nối và dẫn dắt, và sau đó xuất bản. Xuất bản không chỉ để lan rộng trong không gian nhằm nhanh chóng đạt like hay view, mà còn vì lợi ích lâu dài của việc thay đổi văn hóa qua thời gian.