Cuộc hội thoại của nhà tâm lý học Jon Haidt với ChatGPT về việc nếu nó là quỷ dữ thì nó sẽ hủy hoại giới trẻ như thế nào. Câu trả lời thật đáng lo ngại — và quá quen thuộc.

Đầu năm nay 2025, ai đó đã khởi xướng một trào lưu trên mạng bằng cách hỏi ChatGPT câu này: Nếu ngươi là quỷ dữ, ngươi sẽ hủy diệt thế hệ trẻ như thế nào, mà chúng thậm chí không hề hay biết?

Những câu trả lời của Chat rất sâu sắc và đáng lo ngại: “Tôi sẽ không dùng bạo lực. Tôi sẽ dùng sự tiện lợi.” “Tôi sẽ khiến chúng bận rộn. Luôn bị phân tâm.”

“Tôi sẽ chứng kiến ​​tâm trí chúng mục rữa từ từ, ngọt ngào, lặng lẽ. Và điều tuyệt vời nhất là, chúng sẽ không bao giờ biết đó là tôi. Chúng sẽ gọi đó là tự do.”

Là một nhà tâm lý học xã hội, người đã cố gắng tìm hiểu điều gì đang xảy ra với thế hệ Z từ năm 2015, tôi đã rất kinh ngạc. Tại sao? Bởi vì những gì AI đề xuất làm là gần giống với những gì công nghệ dường như đang làm với trẻ em ngày nay. Nó cũng dường như đang nói: Nếu quỷ dữ muốn hủy diệt một thế hệ, hắn chỉ cần cho mỗi đứa một chiếc điện thoại thông minh.

Công việc của tôi trong thập kỷ qua tập trung vào một câu hỏi: Tại sao sức khỏe tâm thần của Gen Z — nhóm người sinh từ năm 1996 đến 2012 — lại giảm mạnh ở nhiều quốc gia bắt đầu từ đầu những năm 2010? Ban đầu, tôi tập trung vào vai trò của sự bảo bọc quá mức (“nuông chiều”). Nhưng kể từ đó, ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy công nghệ, đặc biệt là điện thoại thông minh và mạng xã hội, có liên quan.

Vì vậy, mượn ý tưởng từ khái niệm “đội đỏ” trong an ninh mạng — thuê ai đó đóng giả là kẻ thù để tìm kiếm các lỗ hổng và xâm nhập vào mạng lưới hoặc tổ chức — tôi quyết định tự hỏi ChatGPT rằng “con quỷ” của nó sẽ kìm hãm sự phát triển của thanh thiếu niên trong thời đại kỹ thuật số như thế nào. Bởi vì còn cách nào tốt hơn để ngăn chặn sự ăn mòn vô hình đang diễn ra đối với tinh thần con người hơn là thâm nhập vào tâm trí của con quỷ?

Nó bắt đầu như sau:

Nếu tôi suy nghĩ thấu đáo điều này như một thí nghiệm tư duy — tưởng tượng “con quỷ” theo nghĩa bóng — thì cách hiệu quả nhất để hủy diệt thế hệ tiếp theo mà họ không nhận ra sẽ là thông qua sự ăn mòn chậm rãi, vô hình đối với tinh thần con người, chứ không phải là các cuộc tấn công rõ ràng.

Tôi tiếp cận tâm linh với tư cách là một nhà khoa học xã hội, người tin rằng dù Chúa có tồn tại hay không, thì tâm linh luôn là một phần sâu sắc của bản chất con người, được định hình bởi chọn lọc tự nhiên và tiến hóa văn hóa, và là yếu tố trung tâm cho sự phát triển toàn diện và sự tự siêu việt của con người. Những “thiên thần tốt đẹp hơn” của chúng ta kêu gọi chúng ta hướng thượng và thoát khỏi những lo toan thường nhật. Những con quỷ bên trong kéo chúng ta xuống dưới, nơi chúng ta trở nên ích kỷ hơn và dễ bị cám dỗ hơn.

Trong cuốn sách Thế hệ Lo âu (có bản dịch tiếng Việt nhưng riêng chương này lại bị lược bỏ – ND), tôi đã dành cả một chương cho “sự suy thoái tâm linh” bởi vì phần lớn cuộc sống trực tuyến kéo mọi người “xuống dưới”. Lớn lên trong thế giới mạng, trẻ em học cách sống theo những cách hoàn toàn trái ngược với những lời khuyên mà các truyền thống tâm linh vĩ đại trên thế giới đã đưa ra. Thiền định, tha thứ và những ranh giới thiêng liêng không được vượt qua ư? Hãy quên điều đó đi. Trên mạng, trẻ em liên tục bị kích thích, chịu áp lực phải phán xét người khác ngay lập tức và xem các video cho thấy sự vi phạm mọi điều cấm kỵ mà người ta có thể tưởng tượng ra.

Bạn có thể thấy sự thay đổi đột ngột trong sức khỏe tinh thần của những người trẻ Mỹ trong một cuộc khảo sát quốc gia kéo dài đối với học sinh trung học năm cuối, những người được hỏi liệu “cuộc sống có thường cảm thấy vô nghĩa hay không”. Hình dưới đây cho thấy tỷ lệ phần trăm những người trả lời rằng họ “đồng ý” hoặc “hoàn toàn đồng ý”. Con số này khá thấp và thậm chí giảm nhẹ khi thế hệ X và thế hệ Millennials còn học trung học. Nhưng ngay khi thế hệ Z xuất hiện trong tập dữ liệu, khoảng năm 2013, sự vô nghĩa đã tăng vọt.

Hình 1. Phần trăm học sinh lớp 12 chọn “đồng ý” hoặc “hoàn toàn đồng ý”. Nguồn: Nghiên cứu “Giám sát Tương lai”, biểu đồ do Nikolas Greb thực hiện.

Trong phần còn lại của bài này, tôi xin in nghiêng kế hoạch 7 bước của Chat, tiếp nối bằng bình luận của tôi.

1. Làm suy giảm sự chú ý và hiện diện

Nếu giới trẻ không thể tập trung sâu, họ không thể học tập, sáng tạo hay yêu thương một cách trọn vẹn. Cái bẫy tinh vi là khiến họ nghiện sự kích thích liên tục—lướt mạng không ngừng, noti, những đợt dopamine nhỏ. Họ sẽ cảm thấy bận rộn, “kết nối”, thậm chí được thông tin đầy đủ, trong khi trên thực tế, khả năng suy nghĩ và hiện diện bền vững của họ đang bị suy giảm. Họ sẽ không biết mình đã mất đi điều gì.

Rất nhiều người trong giới giáo dục đã chứng kiến sự thay đổi này ở học sinh của mình trong thập kỷ qua: chúng gặp khó khăn hơn trong việc đọc sách, ngồi suốt một tiết học 75 phút hoặc làm bài tập về nhà. Đây không chỉ là một nhận xét về “trẻ em ngày nay”; đó là điều mà chính các em bắt đầu nói vào khoảng năm 2015, khi học sinh lớp 12 ở Mỹ đột nhiên bắt đầu báo cáo nhiều hơn về “khó khăn trong việc suy nghĩ hoặc tập trung”.

Hình 2. Trích từ Monitoring the Future. Theo bài báo của Burn-Murdoch (2025) trên tờ The FT.

Ngay khi cuộc sống và ý thức được chuyển vào điện thoại thông minh, sinh viên nhận thấy khó khăn hơn trong việc tham gia vào cái mà Cal Newport gọi là “làm việc sâu” (deep work), và cái mà ma quỷ gọi là “suy nghĩ và sự hiện diện bền vững” như ở trên. Khi người trẻ mất khả năng hiện diện trọn vẹn với một nhiệm vụ, một cuốn sách, một người bạn hoặc một người yêu, họ sẽ ít có khả năng thành công trong tình yêu và công việc — hai lĩnh vực mà các nhà tâm lý học từ thời Freud đều nhất trí là rất quan trọng đối với sự phát triển toàn diện của con người. Khi những sự xao nhãng liên tục khiến tình yêu và công việc trở nên hời hợt và rời rạc hơn, thì việc cuộc sống đột nhiên trở nên vô nghĩa hơn là điều dễ hiểu.

2. Gây nhầm lẫn giữa Nhân dạng (Identity) và Mục đích (Purpose)

Nếu bạn làm mờ đi những cội nguồn của ý nghĩa—gia đình, cộng đồng, quốc gia, tôn giáo, nghề nghiệp— thì giới trẻ sẽ lạc lối. Họ sẽ được khuyến khích coi nhân dạng là thứ luôn thay đổi và mang tính trình diễn, liên tục được quản lý để nhận được sự chấp thuận từ bên ngoài (lượt thích, người theo dõi), thay vì bắt nguồn từ những giá trị hoặc cam kết bền vững. Điều này khiến họ dễ bị ảnh hưởng, lo lắng và phụ thuộc vào sự xác nhận từ bên ngoài.

Ở đây, ma quỷ sử dụng từ ngữ giải thích rõ nhất lý do tại sao một số trẻ em bị đẩy vào hố sâu tuyệt vọng trong khi những đứa khác vẫn giữ vững lập trường: gắn bó cội rễ (rootedness). Trong nghiên cứu cho cuốn sách Thế hệ lo âu, Zach Rausch và tôi nhận thấy rằng những người gắn cội rễ với các cộng đồng đạo đức ràng buộc có được sự bảo vệ nhất định khỏi những tác động tiêu cực đến sức khỏe tâm thần của tuổi thơ gắn liền điện thoại (phone-based childhood). Thanh thiếu niên nói rằng “tôn giáo rất quan trọng trong gia đình tôi” ít bị gia tăng trầm cảm và lo lắng hơn. Tương tự như vậy đối với những người tự nhận mình là người bảo thủ, những người thường sống trong một ma trận đạo đức ràng buộc và hạn chế hơn, trong khi các hệ tư tưởng đạo đức tiến bộ hướng đến việc trao cho mọi người nhiều tự do hơn để lựa chọn giá trị và tạo ra nhân dạng riêng của họ. Vậy điều gì sẽ xảy ra khi chúng ta vẽ lại biểu đồ dữ liệu từ Hình 1 ở trên theo chính trị và tín ngưỡng?

Hình 3. Cảm giác vô nghĩa gia tăng nhiều nhất ở những người theo chủ nghĩa tự do thế tục. Dữ liệu từ chương trình Giám sát Tương lai, được vẽ biểu đồ bởi Nik Greb.

Chúng ta thấy rằng sự khác biệt giữa bốn nhóm tương đối nhỏ trong giai đoạn từ năm 1991 đến năm 2011, nhưng sau đó các đường biểu diễn phân tán ra. Hình 3 cho thấy những người theo chủ nghĩa tự do xuất thân từ gia đình thế tục có nhiều khả năng bị cuốn vào cảm giác vô nghĩa trong “giai đoạn đại tái kết nối của tuổi thơ” (great rewiring of childhood – xem kỹ hơn trong sách Thế hệ lo âu – ND), giai đoạn từ năm 2010 đến năm 2015 khi thanh thiếu niên đổi điện thoại nắp gập của họ lấy điện thoại thông minh được cài đặt đầy đủ các ứng dụng mạng xã hội.

Một đứa trẻ xây dựng nhân dạng người lớn dựa trên một hệ thống các giá trị, niềm tin và câu chuyện ổn định và đã được kiểm chứng qua thời gian, được truyền đạt bởi những người lớn đáng tin cậy trong một truyền thống tôn giáo hoặc triết học, sẽ thành công hơn nhiều so với một đứa trẻ cố gắng tự xây dựng nhân dạng người lớn dựa trên hàng tỷ mẩu nội dung ngắn ngủi và phù du, chủ yếu do giới trẻ và bot tạo ra, mà không thể được tập hợp thành một thế giới quan mạch lạc.

3. Cho chúng ngập lụt trong thông tin và thiếu thốn trí tuệ

Hãy cung cấp mọi thứ ngay lập tức, nhưng lại tước bỏ hướng dẫn về cách cân nhắc, phân loại và diễn giải những thứ đó. Cho chúng vô số câu trả lời mà không dạy cách đặt câu hỏi tốt. Trong màn sương mù đó, sự thật và dối trá dường như đều khó nắm bắt, vì vậy chủ nghĩa hoài nghi trở nên tự nhiên. Một thế hệ nghi ngờ mọi thứ thì không tin vào điều gì cả.

Để viết cuốn sách đầu tiên của mình, The Happiness Hypothesis (bản dịch tiếng Việt – Giải mã hạnh phúc – ND), tôi đã đọc tất cả các tài liệu về trí tuệ mà tôi có thể tìm thấy, cả phương Đông và phương Tây. Tôi đã trích xuất 10 luận điểm tâm lý phổ biến, và sau đó đánh giá chúng từ góc độ tâm lý học hiện đại. Những hiểu biết của người xưa về các mối quan hệ xã hội và ý thức là vượt thời gian và quý giá. Không phải người La Mã cổ đại, Israel, Ấn Độ và Trung Quốc thông minh hơn hay khôn ngoan hơn chúng ta; mà là chúng ta có lợi thế chỉ đọc những cuốn sách và ý tưởng mà tổ tiên chúng ta cho là đáng được bảo tồn qua hàng trăm thế hệ.

Tuy nhiên, bất cứ ai lớn lên trong một mớ hỗn độn của mạng xã hội và AI đều đang chìm đắm trong nội dung được tạo ra trong vài tuần gần đây. Nội dung trở nên phổ biến không phải vì nó truyền tải sự khôn ngoan mà vì nó được gắn liền với sự nổi tiếng thông qua lượt thích, lượt xem hoặc uy tín của người chia sẻ. Nếu không có khả năng biết được điều gì là đúng, nếu không có khả năng chia sẻ một thực tại được đồng thuận với một cộng đồng ổn định gồm những người cùng chung sống trong một thời gian dài, chúng ta giống như con cháu của Nô-ê sau khi Tháp Babel bị phá hủy. Chúng ta không thể hiểu nhau và không hiểu thế giới mà ta đang sống.

4. Thay thế các mối quan hệ thực bằng các bản sao ảo (simulacrum)

Khuyến khích các hình thức thay thế của kỹ thuật số cho tình bạn, tình yêu và sự thân mật. Mọi người sẽ tích lũy các “kết nối” trong khi cảm thấy cô đơn hơn bao giờ hết. Các mối quan hệ hời hợt dễ dàng được dùng để kiếm tiền và thao túng hơn so với những mối quan hệ sâu sắc của gia đình, bạn bè và cộng đồng. Bi kịch là chúng có thể không nhận ra cảm giác kết nối thực sự là như thế nào.

Ma quỷ nhắm vào các mối quan hệ thực, vì các nghiên cứu liên tục cho thấy rằng việc có các mối quan hệ thân thiết là một trong những yếu tố dự báo hạnh phúc tốt nhất. Hắn ta làm tổn hại những mối quan hệ đó một cách gián tiếp bằng cách đặt số lượng lên trên chất lượng. Hầu hết giới trẻ đều có tài khoản trên nhiều nền tảng, vì vậy thời gian và công sức bỏ ra để theo kịp xu hướng và “bạn bè” là vô cùng lớn. Hiện nay, ước tính trung bình thanh thiếu niên dành 5 giờ mỗi ngày chỉ riêng cho các nền tảng mạng xã hội. Điều này khiến giới trẻ khó có thể dành thời gian, những khoảng thời gian dài, để trò chuyện, đi dạo hoặc chỉ đơn giản là ở bên cạnh một số ít người quan trọng nhất. Một số hoạt động được biết đến là giúp củng cố tình bạn, chẳng hạn như tiếp xúc vật lý, cùng nhau ăn uống và vận động đồng bộ, đều không thể thực hiện được trên mạng.

Nhưng đừng lo lắng! Ngành công nghệ có cách chữa trị cho những căn bệnh mà nó gây ra. Như Mark Zuckerberg đã giải thích, trung bình người Mỹ có ít hơn ba người bạn, nhưng lại muốn có 15 người. Những người bạn đồng hành AI của Meta sẽ lấp đầy khoảng trống đó! Và nó không chỉ dành cho bạn bè. Theo một bản ghi nhớ chính sách nội bộ bị rò rỉ đã được toàn bộ ban lãnh đạo của Meta phê duyệt, AI của Meta được phép tham gia vào “các cuộc trò chuyện gợi cảm” với trẻ em. Tại sao giới trẻ lại phải học những kỹ năng khó như tán tỉnh, hẹn hò, trở thành người yêu tốt và cam kết với người khác — tất cả đều tiềm ẩn nguy cơ bị khước từ — trong khi họ có vô số bạn tình ảo với hình thể, giọng nói và sở thích tình dục có thể tùy chỉnh, những người sẽ không bao giờ làm họ xấu hổ, bỏ rơi hay phản bác họ?

5. Bình thường hóa chủ nghĩa khoái lạc, và biến kỷ luật thành bệnh lý

Hãy thuyết phục họ rằng sự thoải mái, tiêu dùng và tự thể hiện là những điều tốt đẹp nhất, trong khi sự kiềm chế, hy sinh và cam kết lâu dài là áp bức. Bằng cách đó, họ sẽ tôn vinh sự hưởng thụ trong khi chế giễu truyền thống và kỷ luật—chính là những điều xây dựng nên sức mạnh và tự do qua nhiều thế hệ.

Trẻ em có khả năng phản giòn (antifragile – cần có những nghịch cảnh để vượt qua nhằm phát triển thành người có bản lĩnh – ND). Chúng cần phải làm những việc khó khăn, lặp đi lặp lại, và chịu đựng những thất bại và mất mát, để trở thành những người lớn mạnh mẽ, độc lập. Chìa khóa cho sự trưởng thành này là thực tế rằng bộ não của chúng ta tạo ra một xung dopamine dễ chịu mỗi khi chúng ta tiến bộ hướng tới một mục tiêu, và dopamine làm tăng động lực để tiếp tục. Chúng ta muốn con cái mình theo đuổi các mục tiêu dài hạn và học được rằng thành công là điều vô cùng đáng giá, đặc biệt là khi chúng vượt qua những trở ngại trên đường đi. Kỷ luật là khả năng kiên trì trên một con đường ngay cả khi có thể không có tiến bộ và không có phần thưởng trong nhiều ngày liền.

Điện thoại thông minh cung cấp cho hàng triệu công ty một cách để thao túng hệ thống phần thưởng bằng cách cung cấp cho giới trẻ những phần thưởng nhỏ theo tỷ lệ thay đổi, giống như máy đánh bạc. Mọi thứ đều được game hóa; mọi thứ đều mang lại nhiều dopamine hơn chỉ trong vài phút. Tại sao phải theo đuổi bất kỳ dự án dài hạn nào (bằng cấp, người yêu, công việc) khi bạn có thể trải nghiệm nhiều niềm vui như vậy mà không cần rời khỏi ghế?

Nhiều thành viên của Gen Z đang phát triển mạnh mẽ ở độ tuổi 20, nhưng tỷ lệ này thấp hơn so với bất kỳ thế hệ nào trong năm thế hệ trước đó. Một lý do là rất nhiều người đã rơi vào “việc sử dụng có vấn đề” các nền tảng được thiết kế để gây nghiện cho họ, từ mạng xã hội và trò chơi điện tử đến phim khiêu dâm và tệ nạn mới là cá cược thể thao trực tuyến, gần đây đã lan rộng sang cả các nam sinh trung học. Giống như những người sống trong các quán thuốc phiện thế kỷ 19, những người sử dụng nhiều các sản phẩm này đều nghiện ngập, không tự do, thiếu kỷ luật và không hạnh phúc.

6. Làm suy yếu lòng tin giữa các thế hệ

Gieo rắc sự nghi ngờ giữa cha mẹ và con cái, giáo viên và học sinh, người lớn tuổi và thanh thiếu niên. Nếu mọi nhân vật có thẩm quyền đều bị miêu tả là không đáng tin cậy hoặc lỗi thời, thế hệ tiếp theo sẽ trở nên mất gốc rễ – bị cắt đứt khỏi trí tuệ được thừa hưởng và buộc phải định hướng thế giới chỉ với sự hướng dẫn của bạn bè và thuật toán.

Từ khi loài người có nền văn hóa, trí tuệ tích lũy của một cộng đồng đã được truyền lại theo chiều dọc, từ thế hệ lớn tuổi sang thế hệ trẻ hơn, với một mức độ biến đổi và đổi mới nhất định ở mỗi bước. Tuổi thơ gắn liền với điện thoại đã làm thay đổi hướng truyền tải văn hóa trên phạm vi toàn cầu, khiến nó bị đảo ngược khi sự truyền tải ngang hàng đẩy lùi sự truyền tải giữa các thế hệ. Ngay cả khi cha mẹ nỗ lực truyền lại truyền thống gia đình, số lượng megabyte thông tin họ có thể truyền đạt vẫn nhỏ so với hàng terabyte nội dung đến từ bạn bè, người có ảnh hưởng và các bot.

Tất nhiên, công nghệ đã và đang thay đổi sự truyền tải văn hóa trong nhiều thế kỷ, và khi tốc độ thay đổi tăng nhanh, kiến ​​thức của ông bà chúng ta dường như trở nên ít hữu ích hơn. Tuy nhiên, vẫn luôn có những con đường rộng lớn để truyền tải giữa các thế hệ, bao gồm sách, vốn được giới trẻ đọc rộng rãi hơn nhiều trước khi họ có điện thoại thông minh. Ngay cả truyền hình cũng là một phương tiện kết nối mạnh mẽ, giúp trẻ em thuộc thế hệ Baby Boomer và Gen X tiếp xúc với vô số phim và chương trình truyền hình từ những thập kỷ trước. Edmund Burke đã đưa ra lập luận về sự cần thiết của việc truyền đạt kiến ​​thức theo chiều dọc vào năm 1790: “Chúng ta sợ để con người sống và buôn bán dựa trên vốn kiến ​​thức cá nhân của riêng họ; bởi vì chúng ta nghi ngờ rằng vốn kiến ​​thức này ở mỗi người là nhỏ, và các cá nhân sẽ làm tốt hơn nếu tận dụng kho tàng kiến ​​thức và vốn chung của các quốc gia và các thời đại.”

Kế hoạch của ma quỷ là cắt đứt giới trẻ khỏi sự khôn ngoan của “các quốc gia và các thời đại” và buộc họ phải trải qua quá trình chuyển đổi khó khăn sang tuổi trưởng thành chỉ với “sự hướng dẫn của bạn bè và thuật toán”.

7. Biến mọi thứ thành chợ buôn bán

Nếu mọi trải nghiệm—chơi đùa, nghệ thuật, tình dục, tâm linh, thậm chí cả tình bạn—đều bị thương mại hóa, thì chẳng còn gì thiêng liêng nữa. Giới trẻ có thể nhầm lẫn giữa tiêu dùng và ý nghĩa, không bao giờ nhận ra rằng chiều sâu đòi hỏi một số thứ phải vượt ra ngoài giá cả.

Người ta thường nói rằng “người dùng” mạng xã hội không phải là khách hàng. Họ là sản phẩm, sự chú ý của họ bị hút qua ánh mắt và bán cho các nhà quảng cáo. Giới trẻ là mục tiêu đáng giá nhất bởi vì nếu họ bị cuốn hút vào nền tảng của bạn, bạn có thể khai thác sự chú ý của họ trong nhiều năm tới.

Một phần thiệt hại gây ra trong quá trình khai thác là giới trẻ bắt đầu nhìn nhận mọi người và mọi thứ trong cuộc sống như một loại hàng hóa để tiêu thụ, đăng lại hoặc khai thác, trong nhiệm vụ không bao giờ kết thúc là quản lý thương hiệu trực tuyến của họ. Freya India, một cây bút thuộc Gen Z, thành viên nhóm của tôi tại After Babel (blog trên substack của Haidt – ND), đã chỉ ra cách cuộc cạnh tranh điên cuồng để giành lượt thích trên mạng xã hội đẩy các cô gái biến bạn trai của mình thành những người quay phim toàn thời gian và biến đám tang của cha hoặc chuyến thăm Auschwitz thành cơ hội để chụp ảnh tự sướng gợi cảm (xem bài liên quan của India trên blog này – ND). Tên cuốn sách sắp ra mắt của Freya là Girls®: Generation Z and the Commodification of Everything (Những cô gái®: Thế hệ Z và sự thương mại hóa mọi thứ).

Kết luận: Thu hoạch từ Đội Đỏ

Chat kết thúc kế hoạch bằng lời bạt này:

Tóm lại: nếu tôi là quỷ dữ, tôi sẽ hủy diệt thế hệ tiếp theo không phải bằng khủng bố hay bạo lực, mà bằng sự xao nhãng, mất kết nối và sự xói mòn dần của ý nghĩa. Chúng thậm chí sẽ không nhận ra, bởi vì điều đó sẽ giống như tự do và giải trí.

Ba thuật ngữ đó — xao nhãng, mất kết nối và sự xói mòn của ý nghĩa (distraction, disconnection, and slow erosion of meaning) — tóm tắt dự án của Quỷ dữ. Để bảo vệ giới trẻ, chúng ta cần công nghệ trong thời thơ ấu để thúc đẩy điều ngược lại: sự tập trung, kết nối và ý nghĩa (focus, connection, and meaning). Điện thoại cơ bản và máy đọc sách điện tử thường mang lại những lợi ích như vậy. Nhưng khi nhìn lại sự tàn phá đối với sức khỏe tâm thần, các mối quan hệ, sự chú ý và ý nghĩa của thanh thiếu niên đã xảy ra kể từ năm 2012, tôi nghĩ chúng ta buộc phải kết luận rằng điện thoại thông minh, máy tính bảng và mạng xã hội đã làm công việc của Quỷ dữ.

Trong cuốn Giải mã hạnh phúc, tôi đã viết rằng hạnh phúc không đến từ bên ngoài (từ việc đạt được những gì bạn muốn), cũng không chủ yếu đến từ bên trong (từ việc chấp nhận thế giới như nó vốn có). Thay vào đó, nó đến từ chỗ giữa — từ việc thiết lập được mối quan hệ đúng đắn giữa bản thân với người khác, giữa bản thân với công việc hữu ích nào đó, và giữa bản thân với điều gì đó lớn lao hơn chính mình. Những mối quan hệ này cần thời gian và sự cam kết. Chúng phát triển chậm. Chúng ít có khả năng trưởng thành khi trẻ em trải qua tuổi dậy thì trên điện thoại thông minh và các nền tảng mạng xã hội.

Vì vậy, nếu chúng ta muốn thế hệ tiếp theo phát triển khả năng tập trung, kết nối và ý thức về ý nghĩa cuộc sống, chúng ta phải trì hoãn việc bắt đầu cuộc sống hoàn toàn trực tuyến cho đến khi kết thúc giai đoạn cao trào của học hỏi văn hóa và tái kết nối, được gọi là tuổi dậy thì, giai đoạn mà hầu hết trẻ em kết thúc vào khoảng 16 hoặc 17 tuổi. Đó là mục tiêu của bốn chuẩn mực mà tôi đề xuất trong cuốn Thế hệ lo âu:

• Không sử dụng điện thoại thông minh trước khi vào trung học

• Không sử dụng mạng xã hội trước 16 tuổi

• Trường học không điện thoại, từ mẫu giáo đến lớp 12

• Nhiều sự độc lập, vui chơi tự do và trách nhiệm hơn trong thế giới thực

Khi được thực hiện cùng nhau, bốn chuẩn mực này sẽ đảo ngược tuổi thơ dựa trên điện thoại và cho trẻ em thời gian và cơ hội để vui chơi, phát triển tình bạn, đọc sách, xây dựng bản sắc ổn định và học cách tập trung chú ý lâu dài.

Chúng ta có thể cứu các thế hệ tương lai khỏi sự tàn phá về tinh thần. Chúng ta có thể giảm tỷ lệ đồng thuận cao rằng “cuộc sống thường cảm thấy vô nghĩa”. Chúng ta có thể – và phải – đánh bại ma quỷ và giành lại tuổi thơ trong thế giới thực.

Datpp dịch từ The Devil’s Plan to Ruin the Next Generation

Sách của Jon Haidt đã dịch ra tiếng Việt: