Category Archives: Trẻ con

Các bài liên quan đến nuôi, dạy và chơi với trẻ con

Cách học tập nào là tốt nhất?

Trong Hidden Potential, cuốn sách mới ra mắt cách đây 2 tuần của Adam Grant, tác giả nêu quan điểm mỗi người đều có một tiềm năng mà nếu được tạo điều kiện và khai phá, thì sẽ đem lại cho họ những giá trị khác biệt. Trong quá trình đó, các năng lực thuộc về tính cách (character skills) quan trọng hơn các năng lực về nhận thức (cognitive skills), và quá trình mà một người trải qua để vươn lên quan trọng hơn vị trí mà người đó đứng ở thời điểm hiện tại.

Ổng đưa ra một mô hình xác định phong cách học tập của một người – khả năng phát hiện, đánh giá, tiếp thu và ứng dụng thông tin. Trục hoành là cách học: bạn chỉ tiếp nhận những gì xuất hiện trước mắt bạn, những gì người khác đưa cho bạn, hay bạn chủ động tìm kiếm những thứ mà bạn xác định là mình cần. Cái này giống như một học sinh chỉ học những gì thầy giao, và một học sinh chủ động tự học có mục đích.

Trục tung là cách mà bạn lọc thông tin. Có thể trong quá trình học, bạn chú ý để vuốt ve lòng tự ái của bản thân, hay bạn chú ý đến việc tiếp thu phê bình, không sợ bị chê cười, để phát triển tối đa.

Hai chiều này cắt nhau tạo ra 4 góc bánh chưng. Nếu bạn học thụ động và hay tự ái, thì sẽ bị kẹt trong một cái bẫy tự vệ. Bạn sẽ tiếp thu kiến thức rất hữu hạn và chối bỏ mọi thông tin đe dọa đến cái tôi của bạn. Giống một cục cao su.

Nếu bạn hay tự ái nhưng học chủ động, thì bạn sẽ tiếp cận nhiều thông tin hơn. Nhưng bạn sẽ có xu hướng bỏ qua các phản hồi mang tính phê bình góp ý, kể các có tính xây dựng. Giống như được phủ một lớp teflon chống dính với các phản hồi đó.

Nếu bạn không tự ái, sẵn sàng nghe phê bình, nhưng học thụ động, thì sẽ giống một viên đất sét trong tay người khác. Những người này hay được khen là dễ dạy bảo. Điểm dở là họ chỉ tiếp thu những gì đã bày sẵn, và vì thế không thể tiến bộ vượt bậc.

Cuối cùng, nếu bạn không tự ái và học chủ động, thì sẽ giống một miếng bọt biển có khả năng hút vào rất lớn, luôn phát triển và thích ứng. Nếu được duy trì, khả năng này sẽ giúp bạn tiến rất xa mặc dù điểm xuất phát có thể rất thấp. Thêm vào đó, bọt biển không hề hấp thụ mọi thứ một cách đồng loạt, mà biết cách loại bỏ những gì không có ích, thậm chí còn giúp giải độc.

Ở CLB Tài năng Lập trình FSOFT (FCT Club), chúng tôi đi tìm những bạn nhỏ có phong cách học tập chủ động, biết mình muốn gì, và giúp các bạn có óc cầu tiến (growth mindset), không tự ái, dám thử những gì mình chưa giỏi và không sợ nhận dốt. Cuốn sách của Adam Grant khiến chúng tôi tự tin hơn với con đường đã chọn.

PS. Cuốn sách cũng xui các công ty xem lại cách tuyển dụng, thay vì tìm những người đang có nhiều kỹ năng và kinh nghiệm, thì tìm những người có khả năng học và phát triển – những người có ý chí và đã vượt qua nhiều khó khăn để vươn lên. Ví dụ thay vì chú ý đến các sinh viên sống ở thành phố, thuộc gia đình khá giả với nhiều thuận lợi do đó có kết quả tốt, thì chú ý đến các sinh viên từ nông thôn khó khăn và có khả năng phấn đấu. Tất nhiên sẽ mất công hơn để tuyển dụng theo hướng đó, nhưng đáng thử vì có thể đem lại kết quả bất ngờ, và ít phải cạnh tranh.

Ý lực (conation) là gì?

Tâm lý học xác định và nghiên cứu ba thành phần của tâm trí (trilogy of mind): nhận thức (cognition), tình cảm (affect) và ý lực (conation – tiếng Trung là 意动 – Ý Động). Nhận thức là quá trình biết và hiểu – mã hóa, lưu trữ, xử lý và truy xuất thông tin. Nó thường được liên kết với câu hỏi “what” (ví dụ: chuyện gì đã xảy ra, chuyện gì đang xảy ra, ý nghĩa của thông tin đó là gì.)

Continue reading

Mở ra đối thoại

Nếu được hỏi, bố mẹ nào cũng nói – thật lòng – là mình luôn sẵn sàng nói chuyện với con. Nhưng trên thực tế họ lại thường hay đóng lại cuộc đối thoại, thay vì mở ra để tiếp tục trò chuyện.

Đó là vì, khi trẻ cảm thấy vướng mắc và bắt chuyện với bố mẹ, thì chúng ta có xu hướng đưa cho chúng lời khuyên (chí lí!) thay vì lắng nghe và tìm hiểu cảm xúc của chúng. Hay khi trẻ có tâm trạng tiêu cực như cáu kỉnh, bực bội, thì chúng ta có xu hướng phản ứng theo kiểu giải thích xem ai có lỗi, hoặc thuyết phục trẻ là vấn đề của chúng không quan trọng. Một khi làm vậy, chúng ta sẽ khép lại cuộc đối thoại, thay vì tiếp tục mở nó ra.

Một cách để không rơi vào tình trạng trên là tránh dùng “you-statement”, tức là tránh bắt đầu câu bằng cụm từ “con phải…, con nên…”. Thay vào đó, ta dùng “i-statement” để diễn tả cảm xúc của bản thân – “bố cảm thấy…”. Tránh đưa ra các phán định (judgement). Đặt các câu hỏi để tìm hiểu thông tin một cách khách quan (inquiry) chứ không phải các câu hỏi kiểu chất vấn, hay để dẫn dắt đến kết luận mà mình đã định sẵn.

Một điều nên tránh nữa: không để rơi vào fact tennis – khi hai bên đưa ra các fact để củng cố cho quan điểm của mình để cố giành phần thắng. Chúng ta thường rơi vào tình trạng này một cách vô thức, do đó cần gọi tên nó ra để bắt đầu kiểm soát ở tầng ý thức.

Bố mẹ cần sẵn sàng làm ‘thùng chứa cảm xúc’ cho con. Chúng có nhu cầu quan trọng rằng bố mẹ có mặt ở bên, biết và chấp nhận những cảm xúc của chúng đồng thời không thấy đó là gánh nặng cho mình. Tương tự như việc các nhà trị liệu tâm lý làm với thân chủ của họ.

(Một vài nội dung từ sách The Book You Wish Your Parents Had Read, của Philippa Perry. Minh họa: sketchplanations.com)

Giới thiệu sách: Cơ thể không bao giờ nói dối, của Alice Miller

Alice Miller (1923-2010) là nhà tâm lý học, tác giả viết sách gốc Do Thái, sinh ở Ba lan và thành danh ở Thụy sỹ. Với 12 đầu sách về chủ đề chấn thương tâm lý thời thơ ấu, bà được cho là đã làm đảo lộn hai thế giới: thế giới của quan hệ cha mẹ – con cái và thế giới của phân tâm học. Bà đã chỉ ra rằng, thứ nhất, hệ thống các quan niệm truyền thống và điển hình về mối quan hệ cha mẹ-con cái không chỉ sai lầm, mà còn là một hệ thống các ảo tưởng rất nguy hiểm, mà việc đi theo nó sẽ dẫn các quá trình phát triển nhân cách vào ngõ cụt đau đớn. Và thứ hai, những quan niệm phân tâm học truyền thống về các vấn đề của quan hệ con cái-cha mẹ và phương tiện giải quyết chúng cũng ảo tưởng và sai lầm nốt, và không thể là cơ sở cho liệu pháp tâm lý hiệu quả. Đến nay thì hai chủ đề trên cũng không còn mới, nhưng vào thời điểm đầu những năm 198x khi cuốn Bi kịch của đứa trẻ tài năng – cuốn sách đầu tay của Miller – ra mắt, nó đã gây chia rẽ và tranh cãi kịch liệt.   

Continue reading

Vai trò thiết yếu của Chứng nhân Khai sáng trong xã hội

Giới thiệu của DatPP: bài viết ngắn của A. Miller giải thích về 2 khái niệm quan trọng trong lý thuyết của bà: chứng nhân giúp đỡ (helping witness) và chứng nhân khai sáng / giác ngộ (enlightened witness).

Continue reading

Các giả định hữu ích cho người dạy

Bài viết của Seth Godin, ngắn gọn về những điều quan trọng nhất mà một giáo viên (hoặc bất kỳ ai muốn giảng dạy, chia sẻ) cần chú ý và thực hiện luôn luôn. Tôi bổ sung thêm bình luận liên quan đến quá trình học tập ở FCT Club (CLB Tài năng Lập trình FPT Software), vì cám thấy rất gần gũi.

Bài này cũng rất bổ ích với những người làm đào tạo ở các tổ chức, các doanh nghiệp, vì nó giúp xác định đúng vấn đề và nâng cao hiệu quả.

Các giả định hữu ích cho giáo viên (Useful assumptions for teachers)

Không chỉ áp dụng cho lớp học, mà bất cứ nơi nào chúng ta muốn phổ biến gì đó, truyền cảm hứng, hay giáo dục ai đó:

Giả định về sự cam kết (enrolment). Một người hoặc là cam kết cho việc học, hoặc không. Nhiều khi tình huống khiến mọi người phải có mặt, nhưng hầu như không thể dạy tốt nếu người ta không quan tâm học. Nếu mọi người không có sự cam kết, thì công việc đầu tiên là thay đổi điều đó. Nếu bạn đang phải lo lắng rằng họ sẽ lướt phây hay rời đi, thì thật khó để làm tốt công việc.

Bình luận: nếu người học ko có sự cam kết, ko có động lực để học, thì kết quả hầu như không có, đặc biệt là khi khả năng kiểm soát của thầy rất hạn chế như học online. Đôi khi cũng cần một thời gian để thay đổi người học từ chỗ không muốn sang muốn. Nếu thầy có quyền chọn, thì nên loại bỏ những người học không cam kết. Ở FCT Club, đây là tiêu chí đầu tiên để chọn và lọc.

Giả định về ý định tốt (good intent). Đây là người anh em của cam kết. Nếu bạn đang lo lắng rằng ai đó sẽ sử dụng AI để viết luận, thì nhiều khả năng là bạn sẽ dành toàn bộ thời gian để xây tường thay vì bắc những cây cầu.

Bình luận: người học có thể có cam kết nhưng do bị sức ép chứ ko tự nguyện, do đó có thể tìm cách đi tắt, gian lận, v.v. Nếu người thầy và tổ chức phải tìm cách để phát hiện và ngăn chặn các hành vi này, thì sẽ không có đủ nhiều thời gian cho việc dạy. Ở FCT không có điểm số, và không khuyến khích học viên chạy theo thành tích ngắn hạn mà thay vào đó là chủ động “nhận dốt” để học được nhiều.

Giả định về nỗi sợ. Học hỏi tạo ra thay đổi, và thay đổi thì gây sợ hãi. Thêm vào đó, chúng ta đều ngu ngốc ngay trước khi hiểu ra bài học… chúng ta biết rằng có thể làm được gì đó, nhưng chúng ta không (chưa) biết cách làm. Khi thấy nghi ngờ, hãy tìm xem nỗi sợ nằm ở đâu.

Bình luận: nếu tự nguyện, thì học là một quá trình đem lại sự thỏa mãn, đem lại niềm vui vì thấy mình tiến bộ. Tuy nhiên cũng có khi người học tỏ ra khác lạ, né tránh, v.v. thì thầy nên tìm hiểu tại sao, ko nên chỉ trích hoặc nhanh chóng đưa ra những lời khuyên, những yêu cầu chấn chỉnh.

Giả định về việc thiếu ngữ cảnh (lack of context). Lý do bạn ‘biết’ gì đó là vì bạn biết điều đó. Bạn hiểu cái gì có trước, cái gì kế tiếp, nó hoạt động như thế nào, ngôn ngữ trong lĩnh vực của bạn là gì (cả từ ngữ và khái niệm). Nếu bạn đang dạy gì đó mới, thì bạn không thể chắc chắn rằng người nghe cũng biết như thế. Hãy dành nhiều thời gian hơn cho ngữ cảnh và ít thời gian hơn cho các mẹo và các gạch đầu dòng. Làm vậy sẽ tạo điều kiện để hiểu bài.

Bình luận: theo lẽ tự nhiên, người ta học là vì một bài toán, một hiện tượng gì đó trong cuộc sống mà họ quan tâm. Nhưng nhiều khi bối cảnh này bị lược bỏ mà nhảy ngay vào việc phát biểu một bài toán chung và giải pháp. Giúp người học hiểu được chuỗi giải pháp đi từ bài toán cuộc sống thì hơn là thuộc các công thức hay mẹo mực, vốn chỉ để có được điểm cao.

Giả định về kết nối. Một số người cho rằng việc học có thể được thực hiện một mình, trong tòa tháp, với một cái laptop. Nhưng trên thực tế, cho đến khi ta tương tác với những người khác hoặc hệ thống khác, thì tất cả những gì chúng ta đã làm chỉ là tiếp thu, chúng ta vẫn chưa hiểu.

Bình luận: người học cần áp dụng các tri thức học được, thông qua việc tham gia với những người khác để làm gì đó (nếu là kỹ năng) hoặc tranh luận gì đó (nếu là kiến thức). Như vậy sẽ tránh được kiểu học thuộc lòng, vì bắt buộc phải dùng ngôn từ của riêng mình.

(Seth Godin. Useful assumptions for teachers)

Vũ Tam Tập. Tính thành-thực của người Nam (1924)

Bài viết của cụ Vũ Tam Tập (bút danh Tuấn Đình, 1896-1976) từ 100 năm trước, đến nay vẫn còn nguyên tính thời sự.

SÁCH HAI THỨ TIẾNG CỦA HỘI VIỆT NAM THANH NIÊN
NHỮNG CUỘC ĐÀM ĐẠO Ở HVNTN

Continue reading

(Review sách) Nguyên tố – theo đuổi Đam mê sẽ giúp bạn hạnh phúc và thành công

Giới thiệu

Nguyên tố (element) là khái niệm do Ken Robinson, nhà nghiên cứu giáo dục người Anh, đề xuất. Ông đã viết 2 cuốn sách về chủ đề này. Cuốn đầu tiên có tên “The element – how finding your passion changes everything” ra mắt năm 2009, cuốn sau là “Finding your Element – how to discover your talents and passions and transform your life” ra mắt năm 2013. Cuốn đầu giới thiệu về khái niệm, cuốn sau là sách hướng dẫn đi tìm nguyên tố cho bản thân. Cuốn đầu được xuất bản tiếng Việt năm 2017 dưới tiêu đề “Bí quyết khơi dậy đam mê làm thay đổi cuộc sống. Môi trường lý tưởng”. Ngoài ra, hình như còn có một số bản dịch khác được phổ biến trên mạng. Bản dịch có những chỗ dịch sai hoặc chưa truyền đạt hết ý tác giả, nên bạn đọc cần lưu ý khi đọc.

Continue reading

Bốn loại cha mẹ vị kỷ và ảnh hưởng đến con cái

Nếu trẻ lớn lên trong một gia đình có cha mẹ vị kỷ (egocentric), thì khi trưởng thành, chúng có khả năng phải đối mặt với những hậu quả tiêu cực kéo dài của mối quan hệ không lành mạnh này. Nhà trị liệu tâm lý Nina Brown đưa ra những công cụ thiết thực để giúp bạn nhận ra những hậu quả này. Cuốn sách của Brown “Họ sẽ KHÔNG thay đổi” nói về phản ứng của trẻ em đối với các kiểu nuôi dạy con khác nhau.

Continue reading