Eteri Tutberidze là huấn luyện viên của ba cô gái Nga – ba nữ vô địch Olympic Mùa đông các kỳ 2014, 2018 và 2022. Đó là chưa kể vô số danh hiệu vô địch thế giới và châu Âu. Cô đã làm sống lại lĩnh vực trượt băng nghệ thuật nữ của Nga. Phương pháp huấn luyện khắc nghiệt của cô cũng nhận được vô số chỉ trích cả trong và ngoài nghề. Xin dịch và giới thiệu một bài viết hiếm hoi về người phụ nữ kín tiếng và đại tài này. Bản dịch dành tặng Diệu Hương – cô bé yêu trượt băng nghệ thuật.
Vào ngày 24/2 tới, nữ huấn luyện viên có tính cách ương ngạnh và vẻ ngoài khắc nghiệt, nhưng tươi sáng về mọi mặt, sẽ bước sang tuổi 48. Và về cơ bản đó là tất cả những gì chúng ta biết về cô. Ví dụ, nếu ở Mỹ và Canada, thì từ lâu người ta đã làm phim về một HLV có học trò đánh bại tất cả thiên hạ trên mặt băng hết năm này qua năm khác. Cả phim truyện lẫn phim tài liệu. Và viết độ 5 cuốn sách. Với nhiều ảnh. Và không phải để PR, mà là vì mọi người quan tâm. Nhưng với chúng ta, người tạo ra các nhà vô địch này, người chỉ giao tiếp với các nhà báo trong các ngày lễ lớn, vẫn còn là một bí ẩn. Họ gọi cô là Nữ hoàng băng tuyết, nhưng tôi thì so sánh với Mary Poppins. Bởi vì Eteri, một người phụ nữ khá sành điệu và hấp dẫn, cũng biết tạo ra phép màu theo cách tương tự. Cô ấy đã bay đến với chúng ta cùng “làn gió thay đổi”. Nhưng ta sẽ đề cập đến những thử thách và những chuyến đi của cô ấy sau.
Một phụ nữ chưa ai biết đến, với đôi mắt nhìn sâu thẳm, đã cho cả thế giới thấy “phép màu với kiểu tóc đuôi ngựa” vào năm 2014. Khi đó, Yulia Lipnitskaya, với bản nhạc từ phim “Danh sách Schindler”, đã mang về cho đội HC vàng của Thế vận hội Mùa đông ở Sochi, và được ca ngợi ở mọi ngóc ngách. Thế nhưng cô bảo mẫu luôn cài khuy kín mít của cô bé, người đã xấc xược xông vào giới trượt băng thượng lưu khép kín của Nga, thì ngay lập tức đã bị mọi người ghét.
Thế giới trượt băng nghệ thuật là vương quốc của rắn. Lối ra là miễn phí. Nhưng lối vào thì … Và Eteri đã đến, đã thấy và đã thắng.
Các đồng nghiệp ghen tị trong nghề (mà ta sẽ không nêu tên) hy vọng rằng Lipnitskaya, người đã nhanh chóng kết thúc sự nghiệp của mình, sẽ là thành công duy nhất của một Tutberidze quá kiêu hãnh. Nhưng hóa ra không phải. Từ trong tay áo “pha lê” của con “quạ trắng” này, đã lần lượt bay ra Zhenya Medvedeva – hai lần vô địch thế giới, và sau đó là Alina Zagitova, vô địch Olympics Mùa đông Pyeongchang-2018. Nhiều chuyên gia gần như nổ tung vì ghen tức. Rồi đến khi Alena Kostornaya, Sasha Trusova và Anna Shcherbakova đem lại những tấm HC vàng, thì người ta có thể khiêng cáng một số nhân vật xấu xa và đố kỵ ra khỏi sân…
Hơn nữa, sự bực tức đã và đang có ngay cả ở những người xa lạ với các cú nhảy toe loop và Axel. Đây là câu nói của bình luận viên bóng đá Georgy Cherdantsev hôm trước về môn thể thao mùa đông đẹp đẽ này: “Trượt băng nghệ thuật tuyệt đối không thể xem được. Nói chung, không thể hiểu nếu không phải là chuyên gia. Hình vuông xanh, vàng. Tại sao? Phần nghìn (phần nghìn!) điểm lúc thì được trừ lúc thì cộng. Vì cái gì?” “Thế thì đã sao?” người đọc sẽ hỏi. Đơn giản là, Cherdantsev, yêu bóng đá và chán ngán với những phần nghìn điểm, bản thân không ý thức được, nhưng đã ám chỉ cái nghệ thuật “không minh bạch” này phức tạp thế nào. Và rằng có rất ít huấn luyện viên thực sự giỏi đứng sau rào chắn sân băng. Nói gì đến số lượng các HLV vĩ đại… Chắc bạn nhận thấy rằng một HLV thường có nhiều học trò thi đấu cùng lúc. Đôi khi là từ các quốc gia khác nhau. Điều này chỉ nói lên một điều: HLV trượt băng nghệ thuật đếm trên đầu ngón tay. Và chỉ những kẻ cứng đầu nhất nhất mới thành công trong cái lĩnh vực trơn trượt này.
Eteri là người như vậy. Từ thuở ấu thơ. Lần ra sân băng Moscow đầu tiên của cô được đánh dấu bằng một cú ngã. Chuyện thường. Nhưng thay vì bật khóc, cô bé năm tuổi lại nhanh nhẹn chạy đến chỗ huấn luyện viên và nắm lấy ống quần của bà, trèo như đu dây để đứng lên. Không có những chỉ số cơ thể cần thiết, cô kiên nhẫn học các cú nhảy và thở hổn hển từng bước. Rồi một vết rạn cột sống đã khiến cô phải nghỉ ba tháng. Vết thương được chữa lành, nhưng Eteri cao thêm 20 cm và được cho là không có triển vọng, nên được điều sang trượt băng khiêu vũ. Cô thay đến nửa tá chuyên gia. Nhưng không trụ lại được với Tchaikovskaya, hay Linichuk, hay Tarasova. Một đôi lần lên bục huy chương tại các chặng thi đấu Cúp Liên Xô và việc Ilya Averbukh từ chối trượt băng cùng là những kỷ niệm thể thao chính của Tutberizde, người ở tuổi 18 nhận được lời mời múa ba lê Nga trên các sân băng nước ngoài. Cô không muốn, nhưng không có lựa chọn nào khác để có thể được tiếp tục trượt băng: khi đó perestroika bắt đầu và muốn trượt phải trả tiền. “Tôi không dám xin tiền bố mẹ. Họ đã làm việc cả đời”, sau này cô thừa nhận.
Quá trình biểu diễn ở Mỹ của cô kéo dài 10 buổi. Người Mỹ đã quay lưng ngay ở cửa khẩu, từ chối đa phần các nghệ sĩ khách mời. Eteri nằm trong số may mắn. Nói một cách ước lệ. Những khách lạ vào được đất Mỹ được đưa đến dùng bữa tại một nhà thờ Baptist. Bữa ăn thế này – những giáo dân xong việc được phục vụ nước và bánh kẹp. Cuối cùng, đến khi tất cả nhóm đều đã sang, thì hóa ra hợp đồng với các vũ công trên băng đã bị hủy. Sau đó thì như phim Hollywood!
Tutberizde, sống ở Oklahoma trong một tòa nhà dành cho người nghèo, được “giải cứu” bởi vụ nổ ở tòa nhà lân cận và bởi một người lính cứu hỏa, người sau này sẽ giúp cô tìm việc đúng với nghề.
Các nạn nhân của vụ khủng bố được trả 1200 USD. Với số tiền này, Eteri và Nikolai Apter mua một chiếc ô tô cà tàng và đi đến Cincinnati, nơi họ sẽ được nhận vào buổi biểu diễn trên băng. Trong 4 năm, người đẹp tóc xoăn mảnh mai, người sẽ được công chúng yêu mến, đi lưu diễn liên tục. Và sau đó sẽ lưu lại San Antonio và bắt đầu dạy trẻ em, người già và bất cứ ai. Không phải là sống, mà là rất phê. Tuy nhiên, biên đạo múa trẻ tuổi thỉnh thoảng lại buồn chán: “Không có động lực, adrenaline và thể thao, tôi cảm thấy buồn chán …”
Và từ một vùng đất đầy nắng và no ấm, Tutberizde trở về nước Nga ảm đạm, nơi tất nhiên chẳng có ai chờ cô. Cô bị từ chối hết lần này đến lần khác ở các trường nơi bản xứ, mặc dù sẵn sàng dạy ngay cả miễn phí. Thương hại cô, người ta cử cô đến một sân trượt băng bơm hơi ở Brateev, nơi cô ở trong một chiếc lều được đặt trên băng. “Tôi biết ơn những người đã gửi tôi đến cái sân xiếc đó. Tôi đã trải qua sự nhục nhã vô cùng và mơ ước được chứng minh rằng họ đã sai…” – Eteri Georgievna sẽ nói sau này. Cô mất chưa đầy 5 năm để chứng minh tài năng của mình. Cô chiêu mộ nhóm đầu tiên của mình tại sân trượt băng Bạc, sau đó trượt cùng những ngôi sao trẻ ở sân Crystal, nơi mà cô sẽ dựng nên cả một đế chế một cách có hệ thống.
Làm việc chăm chỉ từ sáng đến tối, thực sự cô đã làm sống lại môn trượt băng nghệ thuật nữ của Nga:
Các học trò của cô tại các Giải vô địch châu Âu, vô địch thế giới và Thế vận hội đã mang về cho đất nước gần như nhiều huy chương vàng hơn tất cả những đàn anh đàn chị trong một trăm năm.
Tuy nhiên, với danh hiệu Huấn luyện viên công huân Nga và Huân chương Vẻ vang, cô đã “xứng đáng” hứng chịu hàng loạt cáo buộc từ các chuyên gia. Kiểu như, phương pháp huấn luyện khắc nghiệt của cô phá vỡ cơ thể mong manh của các nữ sinh, những người mà sự nghiệp thể thao trưởng thành kéo dài chính xác từ 15 đến 17 tuổi. Cá nhân tôi không có gì ngoài một nụ cười mỉa mai dành cho những nhận xét vô nghĩa như vậy. Tôi có thể hiểu những lời chê trách rằng Tutberidze không chia sẻ kiến thức với đồng nghiệp (nhưng, cô đâu có trách nhiệm này?). Và tôi “thông cảm” cho những nhà báo mà cô đã không tiết lộ tên người cha của con gái mình. Nhưng thể thao chuyên nghiệp, các bạn ạ, tự nó là một bạo lực lên thể xác và tâm hồn. Cho dù là trượt tuyết, quần vợt hay bơi lội. Còn trượt băng nghệ thuật thì … Hãy xem hồ sơ bệnh án của Irina Slutskaya, Evgeny Plushenko hay Alexei Yagudin và thử tìm một cơ quan khỏe mạnh ở họ … Ai đó sẽ phản đối: những người này đã trượt băng đến tuổi đáng kính, còn kia là những chú chim non trong tổ của Tutberidze … Nhưng thời gian đã thay đổi, và cùng với nó là luật chơi. Alina Zagitova đã vô địch tất cả các giải đấu trong một năm rưỡi, và kiếm được các hợp đồng quảng cáo cho cả đời. Zhenya Medvedeva cũng không nghèo. Vậy tại sao phải tiếp tục khổ sở? Đấy là lý do thứ nhất. Và thứ hai, những người đấu tranh vì sức khỏe trẻ em nên gửi tất cả các chỉ trích đến các bậc cha mẹ, những người muốn nhào nặn con gái mình thành các nhà vô địch, và xếp hàng chờ không phải ở trước sân băng công cộng, mà trước “lồng ấp pha lê”. Chẳng lẽ Eteri Georgievna và những cộng sự trung thành của cô – Sergei Dudakov và Daniil Gleikhengauz – đang “hành xác” những vận động viên trượt băng trái với ý muốn của họ? Xin thôi đi! Họ chỉ làm phép phù thủy với những ai muốn. Hãy hỏi Zagitova nếu bạn không tin. Hơn nữa, họ đã nhận lại những người từng nhổ vào lưng họ. Đấy là tôi nói về Kostornaya và Trusova, những cô gái đã nghỉ ngơi một năm trong ngôi trường dân chủ và an toàn của Evgeni Plushenko.
Biết nói gì đây? Sự cô đơn vĩ đại của Tutberidze.
Dịch từ nguồn, tác giả Andrey Uspenskiy, Novaya Gazeta 17/2/2022 (tiếng Nga). Tất cả ảnh là từ bài gốc.