“Chiều kích thứ tư trong kiến trúc. Tác động của công trình lên hành vi” là một cuốn sách rất mỏng (chỉ 64 trang) năm 1975 của hai tác giả Mildred Reed Hall và Edward T. Hall, trong đó Edward T. Hall (bài wikipedia) là nhà nhân học xuất chúng người Mỹ, có nhiều phát hiện trong lĩnh vực văn hóa, ví dụ quan niệm của các dân tộc về thời gian, không gian. Các khái niệm này sau đó được Edgar Schein đưa vào công trình của ông về Văn hóa của Tổ chức.
Hai tác giả bị ấn tượng bởi tòa nhà của công ty Deere ở bang Illinoise, Hoa kỳ, và bỏ công tìm hiểu về tác động của nó đối với hành vi của người dùng, từ đó đưa ra những khuyến cáo cho các kiến trúc sư khi họ thiết kế các công trình như vậy. Mục đích của hai tác giả là giúp các KTS thiết kế các công trình làm sao để hỗ trợ được các mục đích sử dụng, tạo được cảm giác phù hợp cho người sử dụng, thay vì “xây cho mình các “tượng đài” mà không quan tâm đến ảnh hưởng của công trình đến người dùng”.
Nghiên cứu được thực hiện dựa trên một kết luận tâm lý học mà các tác giả tin tưởng: bối cảnh không gian khiến những người khác nhau hành xử giống nhau. Nói cách khác, trong cùng một bối cảnh không gian, một số thuộc tính của hành vi của mọi người sẽ ít dao động hơn so với mức dao động hành vi của một người ở các bối cảnh khác nhau. Vì thế, bối cảnh không gian do công trình tạo ra sẽ giúp rất nhiều trong việc hướng mọi người đến những hành vi mong muốn.
Một số điểm thú vị trong sách:
- Hewitt – CEO của công ty Deere đã làm việc với kiến trúc sư trong vòng 7 năm trước khi tòa nhà được xây xong. Hewitt xác định rất rõ các yêu cầu của ông đối với tòa nhà, và dành nhiều công sức đi tìm KTS phù hợp. Rốt cuộc ông chọn KTS Saarinen vì ông này có mong muốn nắm bắt được hồn cốt của công ty, và tính cách (personality) của Hewitt.
- Đã có nhiều mô hình lớn và một nhà mẫu (mock-up) được dựng lên để test. Nhà mock-up trị giá 100K $ và đã giúp test được các chi tiết như mái che và kính không chói.
- Tổng chi phí là ít hơn nhiều so với ước tính của các tác giả. Theo họ, tòa nhà là minh chứng cho thấy thiết kế tốt không phụ thuộc vào giá cao.
- Trong vòng 10 năm từ lúc khánh thành, có 366K khách tham quan có đăng ký đã đến thăm tòa nhà, nếu kể cả số ko đăng ký thì con số khoảng gấp đôi, tức là trung bình 200 khách tham quan mỗi ngày.
- Trong vòng 5 năm từ lúc xây xong, có 17 bài báo viết về tòa nhà ở các báo nước ngoài, và 26 bài trong Mỹ, bao gồm Fortune.
- Các tác giả tiến hành phỏng vấn nhân viên để trả lời 2 câu hỏi: tòa nhà ảnh hưởng như thế nào đến họ khi họ làm việc ở đó, và tòa nhà nói gì với họ về công ty.
- Phỏng vấn được chia làm 3 đợt, vào tháng 4/64, tháng 10/64 và tháng 4/69 (cách đợt đầu 5 năm). Các đáp viên tham gia xuyên suốt cả 3 đợt. Bảng hỏi được liệt kê trong sách.